P1010290

kiego dwutomowego zbioru: Fantasmagoriami ou Recueil dhistoires d’appari-tions de spectres, revenants, fantómes, etc. Takie zbiory cieszyły się popularnością, czego dowodziło wydane w roku 1817 dwutomowe dziełko pod tytułem Spectriana ou Manuscńt retrouve dans les catacombes. Charles Nodier zaś, zachęcony sukcesami tych edycji, wydał w roku 1822 antologię anegdot, opowieści, nowel i baśni o duchach, widmach, demonach i wampirach pod tytułem Infernaliana ou anecdotes, petits romans, nouvelles et contes sur les revenants, les spectres, les dśmons et les vampires. Zapożyczał się u Dom Calmeta, Langleta-Duftesnois (autora dzieła z 1752 roku Recueil de disserta-tions anciennes et nouvelles sur les apparitions, les visions et les songes), Jana Potockiego i Matthew Lewisa jako autora słynnej gotyckiej powieści grozy pod tytułem Mnich¹. Trzeba też wspomnieć zamieszczane w czasopiśmie „The Blackwood’s Magazine” w latach 1817-1832 powiastki o strasznych wydarzeniach, niekiedy wybitnych autorów¹².

Cała ta historia gatunku opowieści o powracających zmarłych wskazuje na to, że kształtowały się one najczęściej pod wpływem schematu: ktoś komuś opowiedział, że zobaczył ducha. Na tę właściwość narracji iro-nicznie zwracał uwagę Józef Maksymilian Ossoliński: „Powiadano w jedne j w s i, że o dwie mile stamtąd, [upiory] zakradłszy się w nocy do obory i od żłobów poodwiązywawszy bydło, na psotę krowy i woły w jedno kółko za ogony zadziergały. W tej, gdzie to się przytrafić miało, nikt o tym nie wiedział; ale chodziło po ludziach, że właśnie w owej wsi, z której wyszła tamta wieść...” i dalej ciągnęła się opowieść o figlach upiorów¹³. Zazwyczaj mamy do

1

Por. Ch. Nodier, Infernaliana. Prćface de Hubert Juin, Paris 1966, s. 18-22. W związku z zarzutami dotyczącymi nieoryginalności Nodiera w tym zbiorze, Juin wylicza jego „nieliczne zapożyczenia”. Nie zauważa jednak (por. s. 22), że Les cwentures de Tktbaud de la Jacąuiire są zaczerpnięte z Rękopisu znalezionego w Saragossie Jana Potockiego (Dzień dziesiąty), a te znowuż mają źródło w siedemnastowiecznych, wydanych w Lyonie Histoires tragiques Franęois de Rosseta (por. Krwawy amfiteatr..., s. 137-138). Jean Fabre w rozdziale Jan Potocki, Cazotte et te roman noir pisze, że Cazotte w Diable zakochanym posłużył się, podobnie jak Potocki, jedną z Historii tragicznych, „tą wariaq‘ą lyońską na temat wielokrotnie adaptowany w literaturze popularnej, poczynając od Złotej legendy, temat kobiety demona zamieniającego się w padlinę na oczach mężczyzny, którego uwiodła” (Idśes sur le roman de Mme de Lafayette du Marquis de Sade, Paris 1979, s. 230-231).

^K Por. Le revenant et autres contes de terreur du Blackwood magazine. Traduction de A. Fayot, Paris 1999 (tytuł oryginału: Tales of terror from „Blackwood’s Magazine”).