P1010309

fWAMflRIADA 118

Najsłynniejszy, namalowany w pięciu wersjach, obraz Johanna Heinricha Fiissle-go nosi tytuł The Nightmare (pierwsze ujęcie 1781, późne około 1815/1820) i przedstawia kobietę pogrążoną w dręczącym śnie; na jej piersiach siedzi stwór, zwany inkubem lub nocną zmorą, lub koszmarem. Ma on wiele cech wspólnych z wampirem¹⁶, nieraz bywa z nim wprost utożsamiany. Ernest Jones wskazał na „tajny pakt” między koszmarem a wampirem¹⁷. Smarra Nodiera trafnie został nazwany „koszmarem wampirycznym”¹⁸. Potwór ten ze skrzydłami nietoperza ma zmienne kształty krwawego snu, pod koniec opowiadania „pieści tylko końcem trąby, której długa spirala rozciągała się jak sprężyna, krwawiące serce”¹⁹. W eseju Kraj snów Nodier pisał o „ohydnych wizytach koszmaru” we śnie i uważał wampiryzm i wilkołactwo za fenomeny somnambuliczne²⁰.

Jednym z najlepszych opowiadań o wampirycznym koszmarze jest napisana w roku 1859 nowela Fitz-Jamesa 0’Briena Co to było?. Tytuł odzwierciedla podstawową ontologiczną niepewność. Narrator - w sposób typowy dla stylu Po-ego, którego 0’Brien jest dziedzicem - zastrzega się, że jego opowieść może być przyjęta z powątpiewaniem i wzgardą. Ponieważ jednak wybiera się w długą podróż, z której chyba nie wróci, postanawia przekazać potomności prawdziwą wieść o niesamowitym wydarzeniu. Jej wiarygodność poświadcza całą swą osobą. Gdy położył się spać po przechadzce z ukochanym przyjacielem, z którym palił opium (notabene w domu, znanym z tego, że w nim straszyło), zdarzyła się rzecz nieoczekiwana. „Niby z sufitu coś spadło mi na piersi, a następnie poczułem dwie kościste ręce zaciskające się na mej szyi, jak gdyby mnie chciały udu-

^v Por. E. Jones, Le cauchemar, Paris 1973. Traduit de 1’anglais par A. Stroncfe-Robert, * Gh. Nodier, tnjęmaliana, s. 24.

” Ch. Nodier, Wróżka Okruchów, s. 85.

²⁰ Por. Ch. Nodier, Corues fiuuastigues, t. II, s. 386-393.

Johann Heinrich Fiissli Nocna mara 1790

Na stronie obok: Grand ville Koszma