P1020227

124 4. Akapit

Akapit rozpoczyna się od pytania, ściślej - od pytania o rozstrzygnięcie, na które odpowiada się „tak” lub „nie”. W rozwinięciu spodziewalibyśmy się zatem jednoznacznej odpowiedzi. Ta jednak nie pada, podawane są jedynie przesłanki (po pierwsze..., po drugie..., po trzecie...) mające doprowadzić czytelnika do zaplanowanej przez autora konkluzji. Ironiczna tonacja całego akapitu i wyraziste oceny w nim zawarte sugerują taką a nie inną odpowiedź.

4.2.4. Akapity bez wypowiedzenia tematowego

Szczególnym typem akapitu jest taki, w którym nie ma (wyrażonej eks-plicytnie bądź implikowanej) głównej myśli, a czynnikiem spajającym jest wspólny temat, wspólny przedmiot. To akapit opisowy (deskryp-tywny), gdzie każde kolejne zdanie mówi o wspólnym przedmiocie coś nowego, zwykle w jakimś uzasadnionym porządku (zob. 5.3).

Droga górzysta i pusta. Ani samochodów, ani stad bydła. Szkielety krów na szarej. spalonej na popiół ziemi. W cieniu akacjowca kobiety z wielkimi glinianymi stągwiami czekają - a nuż będzie jechać do miasta cysterna z wodą i kierowca ulituje się, zatrzyma, na chwilę odkręci kran? (R. Kapuściński, Heban, s. 143)

Wypowiedzenia tematowego brakuje również w akapitach narracyjnych. Stanowią one krótkie zwarte opowiadania, zazwyczaj uporządkowane chronologicznie (zob. 5.2). Oto przykład inicjalnego akapitu z reportażu :

Wojtek, syn Stanisława - strażaka ogniowego, chłopak żywe srebro, w czasie przerwy miał kopnąć w piszczel koleżankę Magdę, córkę Cezarego - strażnika granicznego. Nieco później, również podczas pauzy, Wojtek wyprowadził cios - nie stwierdzono, czy w zamiarze bezpośrednim, czy też przypadkowo - w twarz dziewczynki, co spowodowało krwawienie wargowe. Zaalarmowana matka ofiary wtargnęła do klasy i wyprowadziła napastnika, trzymając go za ucho w żelaznym uścisku. Skończyło się na połajance. (J. Danilewicz, Walka klas, „Polityka" 20/2008)

I wreszcie - charakterystyczne dla reportaży, choć nie tylko w nich występujące, akapity cytatowe. Wprowadzają one dłuższy cytat - jak w poniższym przykładzie:

W Gdańsku, w cerkwi greckokatolickiej odprawiane st) dwie msze świfle z okazji Bożego Narodzenia, o godz. W i o 17. Wystarczyłoby poranne nabożeństwo. To drugie jest dla tych,

którzy boją się przyznać do swoich korzeni i wziąć w pracy urlop. Takie sytuacje też tif zdarzają - opowiada Maria Stepan, dziennikarka Radia Zet, Ukrainka. (A. Wójcińska, Być na 200%. „Polityka” 11/2008)

4.2.5. Akapity nietypowe

Akapity określone jako nietypowe pełnią funkcje pomocnicze: albo pomagają w nadaniu tekstowi spójności, albo pomagają w odbiorze tekstu, albo pełnią obie funkcje równocześnie.

Spaja tekst akapit łącznikowy (tranzytywny), który pozwala na przejście od jednej jednostki kompozycyjnej do drugiej, od jednego zespołu akapitów do kolejnego. Podsumowuje on wcześniejsze rozważania, zapowiada to, co będzie później, sygnalizuje relacje między dwoma kompleksami zagadnień. Akapit tranzytywny jest zazwyczaj krótszy od tych akapitów, które go otaczają.

Szczególnie ważną rolę odgrywają akapity tranzytywne w tekstach naukowych czy popularnonaukowych, ponieważ ułatwiają odbiorcy poruszanie się po tekście, pozwalają na zatrzymanie się i spojrzenie do tyłu -na to, co było, uprzedzają o tym, co będzie, pokazują, jak mają się do siebie poszczególne kwestie. Przyjrzyjmy się bliżej, jak mogą funkcjonować (przykłady zaczerpnięte zostały z książki Włodzimierza Zonna, Astronomia z perspektywy czasu):

Przejdźmy z kolei do tego, co wydaje się największym osiągnięciem Newtona w astronomii - wniosków, jakie wyciągną) z odkrytego przez siebie prawa ciążenia powszechnego [...] Nie będziemy przedstawiać całego rozumowania prowadzącego do tych wniosków [...], ograniczymy się jedynie do sformułowania niektórych, mających kapitalne znaczenie w astronomii, (s. 125)

Akapit ten sygnalizuje dość szczegółowo problematykę kolejnego fragmentu rozdziału. Dość szczegółowo, jako że mamy tu i ocenę (największe osiągnięcie), i sposób przedstawienia tej problematyki (nie będziemy przedstawiać... ograniczymy się).

Jak wiemy, słowo „obserwacja" w słownictwie astronomicznym ma nieco odmienny sens niż w życiu codziennym, ponieważ wiąże się z dokonywaniem takich czy innych pomiarów, co nie zawsze towarzyszy obserwacjom w potocznym rozumieniu tego słowa. Zanim przystąpimy do opisu starożytnej techniki obserwacyjnej, spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: co mianowicie obserwowali (i mierzyli) astronomowie starożytni? (s. 70-71)