P1020241

12 Wprowadzenie. Słów kilka o tekście i komunikacji

12 Wprowadzenie. Słów kilka o tekście i komunikacji

Wzorzec

gatunkowy

Czasem robimy to bezwiednie. Na przykład gdy chcemy kogoś' poprosić o wskazanie drogi, automatycznie zaczynamy mówić według schematu PROŚBA. Często jednak komunikujemy coś w sposób bardziej świadomy i celowy, np. kiedy redagujemy pismo do banku w sprawie niesłusznie naliczonych odsetek. Listy lub pisma oficjalne także mogą w sobie zawierać element prośby, jednak ich napisanie wymaga pewnej wiedzy oraz sporego przygotowania. Taki bardziej rozbudowany schemat będziemy nazywać wzorcem gatunkowym. Zamieszczony w drugiej części tej książki Wzornik zawiera właśnie takie schematy.

Wzorzec gatunkowy to zbiór zasad, konwencji i nawyków dotyczących budowy i zawartości wypowiedzi, który wspólnota użytkowników uważa w danym czasie za obowiązujący.

Czasem dzieje się tak, że dla danej wspólnoty kulturowej ważne są nie tylko zasady tworzenia wypowiedzi, ale także sposób i okoliczności ich używania. Powstają wówczas bardzo rozbudowane schematy działań, które nazwiemy scenariuszami komunikacyjnymi

Wyobraźmy sobie taką sytuację: pracownik prosi pracodawcę o opinię (jest ona potrzebna nowemu pracodawcy). W polskiej kulturze istnieją wyraźne konwencje wyznaczające kształt tego gatunku. Po pierwsze - pracodawca nie może odmówić, nawet jeśli nie ma dobrego zdania o pracowniku. Po drugie - zwyczajowo - musi napisać opinię, w której nieobecne są słowa bezpośrednio krytykujące pracownika, ponieważ jej tematem są zalety, a nie wady. Po trzecie - opinia taka powinna być podpisana odręcznie i schowana do koperty, a koperta - zaklejona.

Każdy tekst nosi znamiona schematu. Uobecniają się w nim zwykle różne intencje nadawcy (prośba, groźba, rada, odmowa) ora&. cechy jakiegoś wzorca gatunkowego. Tekst nie może być całkowicie oryginalny i niepowtarzalny.

3. Rama tekstu

Komunikacja to działanie za pomocą tekstów

Dotychczas definiowaliśmy tekst jako zbiór znaków (językowych i niejęzykowych), za pomocą których ludzie realizują określone intencje i który pod wpływem praktyk społecznych jest schematyczny i skonwencjonalizowany. W rzeczywistości tekst jest aktem działania człowieka wobec innego człowieka.

Zapewne osoby czytające tę książkę zadają sobie często pytanie:

Jak napisać dobry i skuteczny tekst?

Odpowiedź nie będzie odkrywcza: potrzeba do tego niewiele teorii, za to bardzo dużo praktyki. Z perspektywy teorii najważniejsze jest uświadomienie sobie tego, że proces rozumienia tekstu w dużym stopniu zależy od jego budowy. Czym zatem dokładnie jest tekst?

Zacznijmy od dwóch przykładów:

Ponieważ nie jest możliwe spotkanie z tobą, o co prosiłam od miesięcy, a dokładnie od twojego przesłodzonego powrotu z Anglii.

PS Dajcie, proszę, znać, czy dotarły do Was cało książki, które wystałam w paczce tydzień temu.

Oczywiście, żadnego z powyższych fragmentów nie można nazwać tekstem. Tekst bowiem powinien posiadać granice i jakieś znaczenie. Mimo pewnych pozorów, taldch jak rozpoczęcie od dużej litery i zakończenie kropką, warunek ten nie zostat spełniony. Nie jesteśmy przecież w stanie zrozumieć owych wypowiedzi. W pierwszym wypadku mamy do czynienia z niedokończonym zdaniem złożonym (struktura: 'ponieważ pojawił się warunek X, zaszedł T), w którym mówi się o tym, że ktoś coś zrobi lub czegoś nie zrobi G tego właśnie nie wiemy!), ponieważ nie może się z kimś spotkać. W wypadku drugim - rozpoznajemy, co prawda, postscriptum z listu, ale niestety, nie wiemy, o czym byt ten fet i kto do kogo gp wysiał. Bez wyraźnie wyodrębnionych granic i całościowego znaczenia nie można uznać czegoś za tekst

Mmilacja

Warta mówić tez o samym tekście

Metaforycznie można powiedzieć, że każdy tekst powinien być jak obraz, czyli powinien mieć ramę, która wyznaczy jego granice. Patrząc na obraz wycięty z ram, także możemy mieć wątpliwości, czy jest to całość, czy tylko fragment

Tekst - jak obraz - ma swoją ramę. Podstawowym zadaniem ramy tekstowej jest wydzielanie przekazu (dełimitacja). Funkcję tę pełnią elementy wytyczające granice tekstu, czyli początek i koniec.

Obecność w tekście wyraźnych sygnałów początku i końca pomaga odbiorcy porządkować informacje i - co najważniejsze - pozwala wyobrazić sobie całą sytuację komunikacyjną. Dzięki temu odbiorca odpowiada sobie na pytania: km mówi?, co mówi?, do kogo?, o czym?, gdzie?, kiedy?, w jakim celu? itp. Bez ustalenia tych podstawowych danych zrozumienie przekazu będzie prawdopodobnie niemożliwe.

Spójrzmy na początek pewnego tekstu:

Kochana Basiu,

na wstępie mojego listu chciałabym Ci opowiedzieć, co tez przytrafiło się naszej wspólnej znajomej w Łodzi.

W przytoczonym fragmencie wyróżnione stówa nie są związane z tematem wypowiedzi. Wyrazy te tworzą ramę tekstu. Są to: bezpośredni zwrot Kochana Basiu oraz nazwa gatunkowa - Ust, nazwa części tekstu - wstęp i nazwa rodzaju narracji - opowiadanie (opowiedzieć). Dzięki tym wyrazom odbiorca jest bardziej skoncentrowany i może rozpoznać gatunek tekstu i tematykę początkowej części listu.