p3260237

HBSK^n w/ęlo»>mi ipalpi maxiUa- jak np. u chruścików. motyli, muchówek Mg M 'ŁW Uidej wr/ęli wchodzi ko- pluskwiaków ró w noskrzydłych i błonlcó! rwfeczka MgBjc pcniei (stipes). żuwka wrk. U niektórych owadów (np. większo^ we«nę(mu i Ute twoi i żuwka zewnętrzna chrząszczy) występują tylko oczy złożone Qbm1 hxl szczękami znajduje \»ę warga u innych za< (np. samic czerwców), wyłącz^ di*lna lijK-umi.    ic zrośniętej ze nic przyoczka. Przyoczka larw są inaczej

nrfą dnigtcf pary szczęk, czyli ostatniej zbudowane niż owadów doskonałych. ^J pary txtoóży głowowych. Jest ooa wtór- Oczy złożone są okrągłe, owalne lub ner-me nieparzysta. Składa się z przedbródka kowale. płaskie albo wypukłe i składają

<j't.irr*u rtrum\ i /.thfódka (poxtmrntum). z podstawowych, pojedynczych części, czy. kadry I kolei jest dniom z podbródka (sub- li omatidiów o regularnym, sześciokątnym mmmm\bródki (rrwnrum). \'a wanize obrycie zewnętrznym, czyli tzw. fasetcc tWacj osadzony jest parzysty języczek Omaiidia tworzące dane oko mogą być jed-i.eAwwi i taki/ przyjęzyczek (paraglossa) nakowe. ale mogą się też różnić; bardzo ‘W nm glaszczków wargowych ipalpi la- zróżnicowana bywa także ich liczba. Oczy hialrs). Poszczególne części aparatu gębo- złożone niektórych gatunków owadów skłi-wego pełnią określone funkcje.    dają się zaledwie z kilku, innych natomiast

Płócz aparatu typa gryzącego istnieją    z dziesiątków, setek, a nawet tysięcy oma-

jeszcze inne. powiałe wskutek rdżnorod-    lidiów. Ze szczególnie wielu omatidów są

aycb przekształceń przydatków gębowych. utworzone np. oczy ważek i grabarzy. Każ-Są więc aparaty gębowe typu kłująco- de omatidium stanowi samodzielną jed-ssącego, gryząoo-łiżącego. ssącego i inne. nostkę wzrokową, obejmującą tylko część V niektórych owadów narządy gębowe prze- pola widzenia całego oka. Dopiero z połą. kształciły się w ssaw ki. dobrze rozwinięte czcnia tych wycinkowych obrazów powsta-z w łaszcz* u motyli i osiągające znaczną je mozaikowy obraz ogólny. Część owadów długość (np. u zawisaków). Aparaty gębo- ma szczególnie duże oczy (ważki, niektóre *c owadów* doskonałych, czyli imagines, są    muchówki g chrząszcze), inne zaś mają

go motyla

często innego typu niż larw (np. u dorosłe- oczy bardzo małe. Rozmiary oczu nie mu-

Większość dorosłych owadów ma oczy. Zwykle jest to para oczu złożonych (faset-

(jujedynczych). czyli przy oczek łub oczek. T\ilów (thorax) składa się z 3 pierścic-

Większość dorosłych owadów ma oczy. ciała owada. Niektóre bardzo małe chrząsz-Zwykle jest to para oczu złożonych (faset- cze wyróżniają się zaskakująco dużymi kra^di) i dwoje do trzech oczu prostych oczyma i na odwrót.

< Rys. 3. Nogi owadów;

A (typ bieżny). B - noga chwytna modliszki:

1    - biodro (coxa),

2    - krętarz Urochanter),

3    — udo (femur),

4    - goleń Uibla),

5    — stopa (tarsus).

6    - pazurek (unguis)

#

Rys. 4. Skrzydło owada; lujwihilcjoc iyttd podłużne:

PCu a

C 8 ramieniowa, Żebrowa lub kotulna (cntta),

Sc - podmroeniowi. podicbruwa lub Mibkostilna (» ubania),

R - ruiwcnkmi. uęrychows lub radialna (rodiiuK M - frcdnii. środkowa łub medul. na {mediana).

Ol - łokciowi lub kubitalni (cubinu). POi - ńłdkdgwi lub poukubiialna (pafKubina),

A - pachowi, tylna lub analna (analni Ju - jarrcmkowi łub jugalna (Jugolisi

ni (segmentów): przcdlułowia (proihorw), śródtułowia (mesolhorax) i zntułowia (me-tathorax). Są one od siebie dość wyraźnie odgraniczone, niemniej jednak iworzą jednolitą funkcjonalnie całość. Na każdym z nich znajduje się jedna para nóg, u na śród- i zatulowiu po parze skrzydeł. Nogi owadów składają się z 5 części, z których ostatnią, stopę, również tworzy zwykle 5 członów. Nasadowa część nogi - biodro (cota) - łączy tułów z pozostałymi jej członami. Za nią następuje niewielki, pierście-niowaty krętarz (twchanier) dalej udo (fe-mur), goleń (tibia) i stopa (larsus). Ostatni człon stopy jest zwykle zakończony dwoma pazurkami (unguis). Podstawowym typem nogi owada jest noga bieżna, zbudowana z długich i stosunkowo smukłych członów, występująca np. u biegaczy. Niekiedy nogi ostatniej pary są przekształcone w nogi skoczne, mające masywne uda i (lub) długie golenie (np. u szarańczaków i piewi-ków). Spotyka się również nogi grzebne (u turkucia podjadka, grabarzy), chwytne (u modliszek) i pływne (u pływakowatych). Nierzadko nogi jednej lub więcej par są uwstecznione (u czerwców), mogą także zaniknąć całkowicie (u samic wachlarzo-skrzydlych i niektórych czerwców).

Nogi są przede wszystkim narządami mchu owadów, znajdują się jednak na nich także narządy zmysłów, np. różne szczecinki czuciowe, narządy smaku i słuchu. Wiele owadów wydaje przenikliwe dźwięki, przypominające zwykle ćwierkanie, za pomocą samych nóg, choć często także z udziałem jeszcze innych części ciała (skrzydeł lub odwłoka).

Charakterystycznymi i ważnymi narządami mchu owadów są skrzydła; istnieje jednak również kilka rzędów owadów pierwotnie bczskrzydłych. Istnienie lub brak skrzydeł były przez długi czas podstawowym kryterium podziału owadów na dwie podgromady. Owady pierwotnie bez-skrzydle zaliczano do niezbyt obszernej pod względem liczby gatunków podgromady owadów bezskrzydłych IApierygoiaI Wszystkie pozostałe tworzyły natomiast podgromadę owadów uskrzydlonych (Ptery-gota). Mimo to również wśród owadów uskrzydlonych istnieje wiek gatunków, rodzajów. rodzin, a nawet całych rzędów, pozbawionych skrzydeł (wszy. wszoły. pchły). Ten brak skrzydeł jest jednak wtórny. Nk-kiedy bezskrzydłe są tylko pewne stadia, morfy łub płci (np. samice czerwców i częściowo mszyc), czasem osobniki dorosłe są uskrzydlone tylko przejściowo, na początku życia, a później tracą (odrzucają) skrzydła (np. samice mrówek i termitów).

Skrzydła służą wprawdzie do przemieszczania się. lecz pierwotnk nk były narządami ruchu, lecz prawdopodobnie rozmaicie przekształconymi wyrostkami skórnymi. Podstawowym typem skrzydeł są skrzydła błoniaste. Zbudowane są z dwóch leżących tuż przy sobk błon. między którymi przebiegąją wzmacniające i podtrzymujące je żyłki, tworzące użyłkowank skrzydła. Żyłki podłużne są połączone poprzecznymi. Nkkkdy użytkowanie raj ne-

9