87445 Obrazu5

304 Rozdział a

mi umysłowymi, takimi jak np. płynność, giętkość i oryginalność myślenia (Guilford 1978) (patrz rozdział VIII. 1). Aktywność twórcza poza elementem nowości charakteryzuje się inwencją podmiotu, która wyraża się w tym, iż zachowanie nie jest prostą reakcją na bodźce, lecz ma charakter zadaniowy, a jednostka dąży do założonego wcześniej celu.

Tendencja do kończenia wcześniej podjętego zadania, wytrwałość w pracy, zainteresowanie nie tylko samym rozwiązaniem, lecz także interpretacją i prezentacją własnych rozwiązań jest niezbędnym elementem motywacji.

Specyficzne, elementarne zdolności specjalne, stanowiące względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka, współwystępują ze sobą w różnych konfiguracjach i tworzą strukturę uzdolnienia. Wybitne możliwości ogólne implikują ponadprzeciętne kompetencje, a talent jest natomiast zdolnością pozwalającą na osiąganie bardzo wysokich wyników w określonej dziedzinie, dzięki wybitnym zdolnościom ogólnym i (lub) specjalnym oraz czynnikom dodatkowym (np. wychowanie, środowisko rodzinne). Można przyjąć, iż jest tyle kategorii talentów, ile możemy wyróżnić rodzajów ludzkiej działalności. Istnieją także talenty dotąd nie zidentyfikowane, które mogą się ujawnić w nowych warunkach społecznych lub cywilizacyjnych. Podział talentów według Cohna (Strelau 1992) przedstawia rys. 20.

RÓŻNORODNOŚĆ TALENTÓW

l_ Inne obszary zdolności

Sfera

intelektualna

Talent    Talent . Talent

liczbowy    werbalny I przestrzenny

Talent    Tafent

specyficzny    specyficzny

Inne talenty specyficzne

Sfera

artystyczna

Sfera

społeczna

-altruistyczny    . przywódczy

Inne talenty specyficzne

Talent w zak sztuk piękr

Ryt. 20. Podział talentów uwzględniający tray podstawowe obszary działalności człowieka (wgCohn 1981, za: Strelau 1992)

Am

1.2. Czynniki warunkujące rozwój wybitnych możliwości uczenia się

Wybitne możliwości rozwoju uwarunkowane są przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz przez wzajemne interakcje tych czynników. Koncepcja Galtona (Winzer 1991) zakładała znaczny udział dziedziczności w rozwoju. To stanowisko ma również obecnie swoich zwolenników, np. Eysenck, Jensen (Strelau 1992). Jednakże współczesne bardzo wszechstronne badania bliźniąt opublikowane przez Boucharda i McGue w 1981 (Strelau 1992) podkreślają, iż czynnik dziedziczny i środowiskowy w jednakowym stopniu odpowiadają za różnice indywidualne w rozwoju inteligencji i zdolności specjalnych.

Z pewnością genotyp determinuje wrodzone zadatki zdolności ogólnych i specjalnych, jednakże rozwój talentu jest wynikiem interakcji pomiędzy różnorodnymi czynnikami. Wśród nich istotne znaczenie mają następujące (Strelau 1992):

1.    Odpowiedni poziom inteligencji jest podstawą rozwoju wszelkich rodzajów talentu, gdyż wybitne osiągnięcia w działalności wymagają zdolności rozumienia i wnioskowania. Przyjmuje się, iż II>120 sprzyja rozwojowi talentu;

2.    Określona, składająca się na strukturę uzdolnienia, konfiguracja zdolności specjalnych, stanowiących wewnętrzne warunki organizmu, niezbędne do uzyskania wybitnych osiągnięć w danej dziedzinie;

3.    Struktura osobowości umożliwiająca efektywność działania (silna motywacja, koncentracja na celu, wytrwałość w pracy, zrównoważenie emocjonalne, niezależność, adekwatna samoocena);

4.    Myślenie twórcze, jako specyficzna zdolność umysłowa, stanowi ogólny warunek rozwoju talentu przejawiającego się w działalności intelektualnej, artystycznej bądź społecznej;

5.    Środowisko społeczne (rodzina, szkoła, instytucje, grupy nieformalne) sprzyjające identyfikacji, aktualizacji i rozwojowi zdolności ogólnych, specjalnych oraz osobowości. Najistotniejsze czynniki społeczne, wymieniane przez Winzer (1991). to:

a)    kolejność urodzenia, liczba rodzeństwa — decydują o częstotliwości kontaktów społeczno-emocjonalnych dziecka z rodzicami. Dzieci pierworodne zdecydowanie częściej mają kontakt z dorosłymi, a przez to także większe możliwości uczenia się;

b)    interakcje pomiędzy członkami rodziny — szczególnie ważny jest czynny udział rodziców w rozbudzaniu i rozwijaniu zainteresowań dziecka, akceptacja różnorodnych, nowatorskich pomysłów dziecka oraz postawa rozsądnej swobody;

c)    społeczno-ekonomiczny status rodziny — zależy od poziomu inteligencji rodziców, zawodu wykonywanego przez rodziców, a szczególnie ojca. rzutuje także na warunki bytowe, jakość odżywiania we wczesnym dzieciństwie, dostęp do dóbr kultury, bogactwo księgozbioru domowego itd.;

d)    warunki wychowania i kształcenia — stosowanie przez rodziców i nauczycieli kompensacyjnych i stymulacyjnych zabiegów wychowawczych, a także długi okres kształcenia sprzyjają rozwojowi wybitnych możliwości uczenia się;