p3260238

duko^me. o n*el*cxn>vh inkach, zwykle łCvtoak>cK óobnc    jS| I okłada się

i widu ERB lup. u SHhbK sicciarek, wielu    H5 KaMa    R mi własną nn-

zwę, £    | 9 i układ stanowią ważne

cechy H^tematyczne. pomocne przy oznaczaniu gaun-ków. Nam wrystarczy poznanie ważniejszych żyłek przedstawionych na ryvuok.il K§

Typowe hłonUste skrzydła mają np. Mcakowki 1 Wywarmyłrni). muchówki (Oij>-sera>. siedarid (A/runpff/a). ważki (CWo* miu) i jętki    Błoniaste

skrzydła motyii \,VepUU>ptcraj są pokryte ny mi łuskami. które zachodzą na siebie dachówkowato. Specyficzne skrzydła mają przyiżedce (Thysaitopreni). Są one sztywne, wąskie, silnie wydłużone, z bardzo uproszczonym użytkowaniem, obwiedzione na brzegach dużą liczbą stosunkowo długich, cienkich rzęsek tworzących tzw. strzępinę. U wielu I owadów przednie skrzydłu uległy najrozmaitszym przekształceniom. Powstały £ nich np. półpokrywy I fcnwyfyrnirk których część przednia Cnasa-lirn—) jest słcórzasta. stwardniała, a wierzchołkowa miękka, elastyczna, błoniasta Cu    równoskrzydłych), a także

pokrywy tehenaek całe stwardniałe, bez śladów ulytkiwniłi (u chrząszczy, skorków).

Na ogół owady mają dwie pary skrzydeł, ile | tu zdarzają się różne odstępstwa od reguły. Na przykład muchówki mają normalnie rozwinięte tylko skrzydła pierwszej pary. cyłne zal przekształcone w małe. butnemu ner    Bi 1 ki/zeroe), służące,

juko narządy równowagi, do stabilizacji pozycji fflai podczas lotu. a także jako jego stymulatory. Podobna przemiana zaszła róu nirż u samców czerwców. Samce wa-cłdarzoakrzydłych natomiast mają rozwinięte shfnir skrzydła tylne, podczas gdy pncdńe są zredukowane do przezmianek.

W pozycji spoczynkowej owady mogą trzymać skrzydła w rozmaitym położeniu. Wadę składa je darhownao (chrałciki, sza-ralczda I śl). wne układają je jedne na drugich lub jedno obok drugiego poziomo (np. pluskwiaki i chrząszcze), lub też ustawiają prostopadle — pionowo albo poziomo 7- w stosunku do długiej osi ciała Cważki, jętki, motyle dzienne itd.).

Niektórym owadom skrzydła służą do wykonywania tylko krótkich lotów, są jednak również takie, które należy określić jako znakomitych lotników. Należą do nich przede wszystkim zawisaki i ważki, które potrafią latać nie tylko szybko, ale także wytrwale i pokonywać duże odległości.

Ostatnim odcinkiem ciała owada jest odwłok (abdoinen). Nie ma na nim odnóży; tylko u prymitywnych owadów bezskrzy-dłych (widIogonków, pierwogonków, przerzute k) nu odwłoku znajdują się szczątkowe nogi odwłokowe.

Skoczogonki na brzusznej stronie odwloką mają widełki skokowe, służące do wykonywania skoków. Niektóre owady (skorki, karaczany, jętki itd.) mają na ostatnich 2 segmentach odwłokowych różnego typu przysadki odwłokowe. Samice niektórych grup owadów (np. błonkówek. sBarańczaków) mają na końcu odwłoka pokłndcłko.

Budowa narządów wewnętrznych owadów jest również bardzo interesująca. Jej szczegółowy opis wykraczałby jednak poza ramy tej książki. Warto natomiast wspomnieć o budowie i funkcjonowaniu układu oddechowego. Składa się on z rurkowatych kanałów powietrznych, czyli tchawek (/ra-cheaej* otwierających się położonymi na powierzchni ciała przet chi inkami łsrigmae) i doprowadzającymi powietrze wprost do narządów wewnętrznych owada. Na tym włośnic polega osobliwość tego układu oddechowego w porównaniu z układami oddechowymi zwierząt skrze!o- lub płuco-dysznych. Układ ten to nie tylko pewnego rodzaju biologiczna ciekawostka: liczba, układ i kształt przetchlinek są również ważnymi cechami systematycznymi, mającymi duże znaczenie w taksonomii wielu grup owadów.

SO

Ile gatunków owadów żyje na Ziemi?

Owady stanowią około 80% wszystkich gatunków zwierząt zamieszkujących naszą planetę, a więc są niewątpliwie największą, w każdym razie pod względem liczby gatunków. gromadą zwierząt. Trudno podać dokładną liczbę poznanych już gatunków owadów, ponieważ nawet specjalistyczne źródła znacznie różnią się w jej ocenie. Można jednak bez obawy popełnienia większego błędu przyjąć, że opisano już około miliona gatunków owadów. Można także śmiało założyć, że jeszcze większa liczba gatunków nie została dotychczas odkryta naukowo (opisana). Wiele gatunków nowych dla nauki występuje niewątpliwie przede wszystkim na rozległych, a słabo zbadanych, tropikalnych i subtropikalnych obszarach Afryki, Azji i Ameryki Południowej. Ale nie tylko w dalekich tropikach, lecz również w najdokładniej zbadanej przez entomologów Europie co roku odkrywa się dziesiątki, jeśli nie setki, nowych gatunków owadów. Specjaliści oceniają liczbę nie opisanych jeszcze gatunków owadów na co najmniej milion, jeśli nie kilka (być może nawet 10) milionów. Oznaczałoby to, że poznano dopiero niewielką część wszystkich zamieszkujących Ziemię owadów.

Jeszcze trudniej ocenić ogólną liczebność owadów występujących na naszej planecie, nie mówiąc już o ich w miarę dokładnym policzeniu. Każda próba takiej oceny prowadzi do otrzymania niewyobrażalnie wielkich, wręcz astronomicznych liczb.

Rozwój owadów

Znakomita większość owadów składa jaja (są to gatunki jajorodne) z reguły zapłodnione. istnieje jednak wiele gatunków, których samice składają jaja niezapłodnione. lecz mimo to zdolne do normalnego rozwoju. Taki sposób rozmnażania nosi nazwę dzieworództwa (partenogenezy) i występuje m.in. u straszyków, częściowo u błonkó-wek i mszyc.

Oprócz owadów jajorodnych istnieją także liczne owady jajożyworodne i żyworod-nc. Samice gatunków żyworodnych wydają na świat żywe potomstwo (larwy, rzadziej poczwarki). jajożyworodne natomiast składają jaja, z których w chwili złożenia lub tuż po nim wylęgają się larwy.

Wraz z zapłodnieniem jaja rozpoczyna się rozwój zarodkowy (embrionalny), trwający aż do momentu ukształtowania się larwy pierwszego stadium. Wówczas zaczyna się skomplikowany rozwój pozazarodkowy (postembrionalny), podczas którego młody osobnik przechodzi głębokie przeobrażenie morfologiczne. Przeobrażenie to (metamorfoza) nie jest jednak u wszystkich owadów takie samo. Przebiega ono według dwóch zasadniczych schematów, w związku z którymi wszystkie owady dzieli się na 2 kategorie: do pierwszej z nich należą owady o przeobrażeniu niezupełnym (hetero-mctaboliczne). do drugiej - o przeobrażeniu zupełnym (holometabołiczne).

Czas trwania rozwoju zależy od wielu czynników, przede wszystkim zaś od temperatury. W wyższej temperaturze rozwój przebiega szybciej, w niższej wolniej, w związku z czym w poszczególnych latach i w różnych pod względem warunków klimatycznych rejonach okresy pojawu różnych stadiów rozwojowych (włącznie ze stadium owada doskonałego, czyli imago) tych samych gatunków owadów mogą Bi znacznie różnić. W okolicach cieplejszych przypadają one nawet na kilka tygodni wcześniej niż tam. gdzie przeciętna temperatura jest wyraźnie niższa (np. w górach). Niektóre gatunki owadów mogą wydawać kilka pokoleó rocznic.

Przeobrażenie niezupełne jest prostsze, mniej skomplikowane niż zupełne. 9

11