P4028549

przez studentów, jak i pytania kontrolne oraz testy sprawdzające, mające ułatwić przyswojenie prezentowanego w rozdziale materiału.

Autor zdaje sobie sprawę z tego, że treść podręcznika i wybór prezentowanych informacji z zakresu budowy geologicznej nie może zadowolić wszystkich. Zwraca się zatem do wszystkich Czytelników o nadsyłanie uwag, które zostaną uwzględnione przy ewentualnym wznowieniu podręcznika.

Autor pragnie podziękować wszystkim, którzy służyli mu pomocą w trakcie' przygotowywania podręcznika. Serdecznie dziękuje przede wszystkim Profesorowi Stanisławowi Orłowskiemu z Uniwersytetu Warszawskiego i Doktorowi hab. Jerzemu Żabie z Uniwersytetu Śląskiego za bardzo wnikliwe recenzje, które pozwoliły uniknąć wielu błędów i zachować właściwy zakres tematyczny podręcznika. Szczególne podziękowania autor składa Autorom ilustracji, które, za ich zgodą, zostały wykorzystane w tym podręczniku.

Oddzielne podziękowania autor składa Pani Danucie Górnickiej i Panu Henrykowi Siechowi za pomoc okazaną przy przygotowywaniu ilustracji do podręcznika.

Autor dziękuje Pani Barbarze Nowak — długoletniej Kierowniczce Redakcji Geografii i Nauk o Ziemi PWN za życzliwość i ogromny wkład pracy w przygotowaniu ostatecznej wersji podręcznika.

Autor dziękuje również Panu Krzysztofowi Kossobudzkiemu z Redakcji Matematyczno-Przyrodniczej PWN za umożliwienie wprowadzenia niezbędnych poprawek w dodruku I wydania podręcznika.

Włodzimierz Mizerski

Warszawa, 20 lipca 2005 r.

POZYCJA POLSKI W STRUKTURZE GEOLOGICZNEJ EUROPY

Główne rysy budowy geologicznej Europy

W Europie wyróżnia się 6 głównych jednostek tektonicznych o różnym rozwoju i budowie geologicznej (ryc. 1). Należą do nich: 1) prekambryjska platforma (kraton) wschodnioeuropejska, 2) kaledonidy północnej i północno-zachodniej Europy, 3) platforma paleozoiczna zachodniej i środkowej Europy, w obrębie której spod pokrywy osadowej na powierzchnię wynurzają się struktury her-cyńskic. a częściowo i kaledońskie, 4) paleozoiczna platforma scytyjska na południowym wschodzie, 5) struktura hercyńska Uralu, 6) strefa fałdowań alpejskich na południu kontynentu.

Platforma wschodnioeuropejska (kraton europejski) obejmuje wschodnią i północno-wschodnią Europę. Jest to najstarsza część Europy, uformowana w neoproterozoiku jako kontynent Baltica, oddzielony od Laurencji oceanem Iapetus, od kontynentu syberyjskiego i kazaskiego Oceanem Uralskim, a od Gondwany — oceanem Paleotetyda. Skały prekambryjskie kratonu, wchodzące w skład jego fundamentu krystalicznego, występują na powierzchni w obrębie tarcz bałtyckiej i ukraińskiej; na pozostałym obszarze leżą na różnej głębokości pod przykryciem skał młodszych. Najstarsze skały fundamentu odsłaniają się na tarczy bałtyckiej, w północno-wschodniej części Półwyspu Kola. Są to archaiczne gnejsy i granitognejsy (3,8-3,2 mld lat). Nieco młodsze są występujące w tym samym rejonie kwarcyty żelaziste i gnejsy biotytowe (2,8 mld lat). Gnejsy znane też z tarczy ukraińskiej mają wiek ok. 3-2,7 mld lat. Powstanie tych skał związane jest z orogenezą marealbidzką (białomorską) około 2,6 mld lat temu, której towarzyszy! silny metamorfizm i magmatyzm. W większości fundament krystaliczny platformy składa się ze skał proterozoiku, o wieku 2,5—1,7 mld lat; są to głównie gnejsy i lupki krystaliczne, a niekiedy ofiolity, które są pozostałością skorupy oceanicznej wbudowanej w kontynent podczas subdukcji. Tego samego wieku są też kwarcyty żelaziste (jaspility), będące bardzo bogatymi rodami żelaza, występujące w rejonie Krzywego Rogu i Kurska (Ukraina). Skały