PICT6021

1.4.2. Wyjaśnienia funkcjonalne

Poprzedni sposób wyjaśniania zjawisk fizycznych, a także społecznych jest bardzo rozpowszechniony z racji swej ..oczywistości’\ Znana reguła pragmatyczna post hoc, ergo propter hoc (po tym. a więc wskutek tego), chód logicznie błędna, jest dość powszechną regułą rozumowania i wyj_a.

śniania.

Mniej znany, ale bogato naukowo uzasadniony i często stosowany spo-sób wyjaśniania nazywa się wyjaśnieniem funkcjonalnym. Pogląd o funkcjonalnym rodzaju zależności bierze się z przeświadczenia, żc zjawiska nie wywołują się wzajemnie. lecz tylko wpływają wzajemnie na swoje zmiany.; Zmiana zjawiska A wpływa na zmianę zjawiska B, a ta zmiana powoduje zmianę zjawiska A. Znanym powszechnie przykładem może być i działanie domowego hydroforu. Wypływ wody powoduje włączenie pom-f py. która tłoczy wodę do zbiornika. Woda podnosząc swój poziom, wyłącza silnik i pompa przestaje tłoczyć wodę.

Trudniej szukać przykładów w rzeczywistości społecznej z racji niejednoznacznego charakteru zależności i wielokierunkowych łańcuchów zależności. Oto zwiększone zatrudnienie kobiet powoduje rozrastanie się placówek i instytucji wychowania pozaszkolnego (żłobki, przedszkola, świetlice, internaty i inne), to zaś otwiera nowy rynek pracy znowu głównie dla kobiet. Równocześnie można wyprowadzić wiele innych zależności funkcjonalnych z tego samego zjawiska. Praca zawodowa utrudnia opiekę i wychowanie dzieci. Powstają więc inicjatywy i formy pomocy dla matek wychowujących dzieci (zasiłki rodzinne, urlopy wychowawcze. praca chałupnicza i inne) te zaś powodują zmniejszenie zatnidnienia kobiet.

Podobnie można snuć wnioski o zależności między zatrudnieniem kobiet a przestępczością nieletnich, zaburzeniami funkcji rodzinnych, reakcjami tynku i zaopatrzenia w normalnym systemie ekonomicznym itp.

Występuje więc tutaj szczególna sytuacja sprzężeń wielokierunkowych. Rola badawcza polega na selekcji i wyodrębnieniu zasadniczych zjawisk reagujących funkcjonalnie względem siebie, oraz co bardzo ważne - udowodnieniu, że taka zależność na pewno istnieje lub jej istnienie posiada wysoki stopień prawdopodobieństwa.

Kwestia dowodu funkcjonalnej zależności między zatrudnieniem ko-met-matek a niedostosowaniem społecznym lub np. poziomem materiał-

x < 'J-A

__________

nym rodziny a aspiracjami oświatowymi dzieci - to sprawa pewnych procedur badawczych i zabiegów statystycznych. Np. badania z uwzględnieniem grup kontrolnych lub badania grup zróżnicowanych i obserwacja nasilania badanej zmiennej - to najprostsze zabiegi empiryczne i statystyczne pozwalające wnioskować o funkcjonalnym rodzaju zależności.

Przy założeniu istnienia zależności funkcjonalnych odrzucamy pojecie przyczyny, nie pytamy „dlaczego", lub „co jest przyczyną zjawiska A". Zależności funkcjonalne odpowiadają na pytanie „jak", „jak zjawisko A wpływa na zjawisko B”. Inny też jest rozmiar czasowy zachodzących zależności. W wyjaśnieniach genetycznych dystans czasow y między zdarzeniami może być znaczny. Zdarzenia nigdy nic występują równocześnie. W wyjaśnieniach funkcjonalnych dystans czasowy między zdarzeniami jest niewielki, często mogą zachodzić równocześnie.

1.4.3. Wyjaśnienia teleologiczno-funkcjonalne

Omówione wyżej typy wyjaśnień naukowych najpowszechniej spotyka się w empirycznych badaniach społecznych. Nie wyczerpują one jednak różnych możliwości interpretacji zależnościowcj między zdarzeniami lub zjawiskami.

Tak więc częstym sposobem wyjaśniania, szczególnie w naukach przyrodniczych jest wyjaśnienie teleologiczne (celowościowe). Zasada wyjaśniania celów ościowego polega na poszukiw^faniu celu. do jakiego zmierza jakiś proces lub jakiemu służy określone zdarzenie. Pytaniem pomocniczym przy próbie interpretacji ideologicznej jest „po co", „po co zaszło zdarzenie A”, „po co istnieje instytucja”.

Szukamy zatem dla wyjaśnienia faktów, instytucji lub zdarzeń okoliczności „przyszłych", którym owe fakty lub zdarzenia „służą”. Także ich powstanie tłumaczone być może zamierzonym wywołaniem przez istniejący lub dopiero przyszły cel.

W obszarze humanistyki jest jednak wiele zjawisk, które sposobne są do teleologicznej interpretacji. Oto obyczajowość grupy pierw otnej wydaje nam się niekiedy całkow icie irracjonalna. Dopiero poznanie celów, jakim służy, wyjaśnia jej istotę i sens. Strukturę jakiejś instytucji można zrozumieć lub uzasadnić po zorientowaniu się w celach tej instytucji, jakie realizuje lub jakie jej postawiono. A czy czułość matki i sankcjonowana