PICT6359

ziomic wiedzy, w zachowaniach uczniów, w ich postawach, działaniach, i(_p Można powiedzieć, iz badania pedagogiczne powinny zmierzać nie tylko d₀ poznania zjawisk odnoszących się do procesów edukacyjnych i ustalenia zwią_Z. ków zależności między nimi. lecz także do dostarczenia wiedzy umożliwiającej podjęcie działań wywołujących zjawiska i procesy uznawane za celowe i poddane, lub też uniknąć niepożądanych skutków [I I. Muszyński 1970, s. 19-20].

3.3. Rozumienie

Trzecią cechą wiedz)' naukowej jest rozumienie. Termin „rozumienie" odnosi się zarówno tło zjawisk i faktów będących przedmiotem zainteresowania nauk przyrodniczych, jak i do zjawisk i procesów społecznych, Między tymi przedmiotami istnieje zasadnicza różnica wpływająca na sposób i metody prowadzenia badań.

Nauki przyrodnicze rozpoczynają badania od obserwacji faktów, dążąc do wyjaśnienia przyczyn ich występowania i ustalenia związków przyczynowych. _w celu wykrycia zasad i praw odnoszących się do badanej rzeczywistości. Poszukują argumentów uzasadniających przyjętą w badaniach hipotezę.

Nauki społeczne także rozpoczynają badania od obserwacji. Jednak przedmiotem badań jest człowiek i towarzyszące mu zjawiska społeczne. Ogół tych zjawisk, które traktowane są w badaniach społecznych jako podstawowe, są mniej trwałe, nniej pewne i przewidywalne, niż fakty czy zjawiska nauk przyrodniczych. Po-ladto, celem badań nic jest wyjaśnienie zjawisk, lecz zrozumienie zachowania i postępowania jednostek czy grup społecznych, dzięki wczuwaniu się w stany psychiczne badanych osób oraz w ich sytuację życiową. Przy czym zrozumienie cudzego punktu widzenia nic jest w pełni możliwe, jeżeli nic uwzględnia się całości uwarunkowań oraz kontekstu, w jakim jednostka lub grupa społeczna się znajduje. Istniejąca zatem różnica w podejściu do badań wskazuje, że nauki przyrodnicze jak i społeczne powinny stosować różne metody badawcze, z uwagi na odmienne właściwości przedmiotu badań.

Termin „rozumienie” może zatem być pojmowany na dwa różne sposoby. Pierwszy, związany jest z rozumieniem opartym na empatii, tj. na umiejętności wczuwania się badacza w określone stany innych osób. Max Weber używał niemieckiego terminu    vcrslehen    „rozumienie" w odniesieniu do zasadniczej

cechy badań jakościowych. Miał on na myśli to, że badacz musi być w stanic przyjąć rozumowo okoliczności, poglądy i uczucia osób badanych, aby właściwie zinterpretować ich zachowanie czy działanie. W tym rozumieniu, uwaga badacza nie może być skoncentrowana na zewnętrznych objawach zachowań obserwowanej jednostki, lecz na zrozumieniu motywów jej zachowania, tj. na tym. co dzieje się w jej psychice czy świadomości. Kiedy np. mówimy, że: „Beatka bardzo boi się nauczyciela"; że „uczniowie byli bardzo szczęśliwi /.odbytej

wycicczk. ; albo, że ..entuzjazm kibiców po wygranym meczu ich drużvrw k_v» olbrzymi”; to dajemy wyraz naszemu rozumieniu innych osób. np obaw Bcatk szczęścia uczniów z odbytej wycieczki czy entuzjazmu kibiców Badacz nie stara się dociec, dlaczego Beatka boi się nauczyciela czy dlaczego uczniowie byli zadowoleni / odbytej wycieczki, lecz stara się zrozumieć stanv psychiczne i uczuciowe tych osób. ich przeżycia i emocje. Tego rodzaju stany emocjonalne innych ludzi, ich poczucie strachu, radości, entuzjazmu, szczęścia, itp. nic poddają się bezpośredniej obserwacji ani pomiarowi. Możemy jedynie zaobserwować zewnętrzne ich objawy i zrozumieć cudzy punkt widzenia rzeczywistości zrozumieć cudze symbole, postawy, wartości, sposoby reagowania, zachowania, itp. Patrząc z własnej perspektywy i własnego doświadczenia życiowego, badacz może stara się zrozumieć inne osoby, stara się zrozumieć co dzieje się z ich psychiką. co odczuwają i przeżywają, gdyż podobne stany emocjonalne czy psychiczne zna z własnego doświadczenia. Badając zatem różne zjawiska czy procesy społeczne, należy starać się zrozumieć subiektywny aspekt ludzkiego zachowania i wyobrazić sobie daną sytuację tak, jak spostrzegają ją osoby obserwowane. Max Weber [1964] uważał, że jeżeli w naukach społecznych mamv zrozumieć zachowanie jednostek i grup społecznych, to musimy się nauczyć „stawać na miejscu badanych”. Badacz jest zdolny „stanąć na miejscu badanych" dlatego, że sam jest jednostką działającą w różnych społecznych procesach i w świetle własnych subiektywnych doświadczeń, może zrozumieć wewnętrzne stany uczniów, wychowanków czy innych osób. jak i motywy ich postępowania.

Drugi sposób rozumienia, określany niekiedy jako rozumienie predyktyw-nc, zakłada, że zachowania ludzi przebiegają według określonych reguł, a zatem można je wyjaśnić opierając sic na metodach badawczych stosowanych w naukach przyrodniczych. Jeżeli zatem podczas prowadzonych badań stwierdzamy, iż „uczniowie zorganizowali w szkole wieczór autorski"; że „nauczyciel wraz z uczniami zorganizowali pracownię komputerową” lub „dyrektor szkoły zwołał Radę Pedagogiczną”, itp. to w rzeczywistości koncentrujemy naszą uwagę na zjawiskach, które potrafimy zaobserwować, zmierzyć i ocenić. Można powiedzieć, że tego rodzaju badania zajmują się głównie mierzalnymi właściwościami badanych przedmiotów i towarzyszących im zjawisk i procesów lecz nie obejmują istotnego kontekstu czasowego i przestrzennego. Muszą więc poddawać się operacjonaliza-cji. aby można je opisać w kategoriach wymiernych, wykorzystując opracowane narzędzia badawcze. Dzieje się to jednak kosztem wielu problemów wymagających pogłębionego zindywidualizowanego podejścia, np. potrzeby zrozumienia intencji czy sensu zachowania, naświetlenia motywów działania, wskazania na przekonania i postawy badanych, itp. Jednak lego rodzaju badania, mimo że odnoszą się do zjawisk społecznych, pozwalają na ustalenie faktów, wyjaśnienie zjawisk społecznych i określenia przyczyn ich występowania w celu przewidywania przyszłych zachowań jednostek w oparciu o obecne zachowanie.

35