PICT6359

33. Rozumienie

ziomic wiedzy, w zachowaniach uczniów, w ich postawach, działaniach, itp. Można powiedzieć, iz badania pedagogiczne powinny zmierzać nic tylko do poznania zjawisk odnoszących się do procesów edukacyjnych i ustalenia związków zależności między nimi, lecz. także do dostarczenia wiedzy umożliwiającej podjęcie działań wywołujących zjawiska i procesy uznawane za celowe i pożądane. lub też uniknąć niepożądanych skutków [II. Muszyński 1970. s. 19-20].

Trzecią cechą wiedzy naukowej jest rozumienie. Termin ..rozumienie" odnosi się zarówno do zjawisk i faktów będących przedmiotem zainteresowania nauk przyrodniczych, jak i do zjawisk i procesów społecznych. Między tymi przedmiotami istnieje zasadnicza różnica wpływająca na sposób i metody prowadzenia badań.

Nauki przyrodnicze rozpoczynają badania od obserwacji faktów, dążąc do wyjaśnienia przyczyn ich występowania i ustalenia związków przyczynowych, w celu wykrycia zasad i praw odnoszących się do badanej rzeczywistości. Poszukują argumentów uzasadniających przyjętą w badaniach hipotezę.

Nauki społeczne także rozpoczynają badania od obserwacji. Jednak przedmiotem badań jest człowiek i towarzyszące mu zjawiska społeczne. Ogół tych zjawisk, które traktowane są w badaniach społecznych jako podstawowe, są mniej trwałe, pewne i przewidywalne, niż fakty czy zjawiska nauk przyrodniczych. Po-cclcm badań nic jest wyjaśnienie zjawisk, lecz zrozumienie zachowania i postępowania jednostek czy grup społecznych, dzięki wczuwaniu się w stany psychiczne badanych osób oraz w icłi sytuację życiową Przy czym zrozumienie cudzego punktu widzenia nic jest w pełni możliwe, jeżeli nic uwzględnia się całości uwarunkowań oraz kontekstu, w jakim jednostka lub grupa społeczna się znajduje. Istniejąca zatem różnica w podejściu do badań wskazuje, że nauki przyrodnicze jak i społeczne powinny stosować różne metody badawcze, z uwagi na odmienne właściwości przedmiotu badań.

Termin „rozumienie” może zatem być pojmowany na dwa różne sposoby. Pierwszy, związany jest z rozumieniem opartym na empatii, tj. na umiejętności wczuwania się badacza w określone stany innych osób. Max Weber używał niemieckiego terminu wrstehen ..rozumienie" w odniesieniu do zasadniczej cechy badań jakościowych. Miał on na myśli to, że badacz musi być w stanie przyjąć rozumowo okoliczności, poglądy i uczucia osób badanych, aby właściwie zinterpretować ich zachowanie czy działanie. W tym rozumieniu, uwaga badacza nic może być skoncentrowana na zewnętrznych objawacłi zachowań obserwowanej jednostki, lecz na zrozumieniu motywów jej zachowania, tj. na tym. co dzieje się w jej psychice czy świadomości. Kiedy np. mówimy, że: „Beatka bardzo boi się nauczyciela"; że „uczniowie byli bardzo szczęśliwi z odbytej

wycieczki"; albo. że ..entuzjazm kibiców po wygranym meczu ich drużyny byl olbrzymi"; to dajemy wyraz naszemu rozumieniu innych osób, np., obaw Beatki, szczęścia uczniów z odbytej wycieczki czy entuzjazmu kibiców. Badacz nic stara się dociec, dlaczego Beatka boi się nauczyciela czy dlaczego uczniowie byli zadowoleni z odbytej wycieczki, lecz stara się zrozumieć słany psychiczne i uczuciowe tych osób. ich przeżycia i emocje. Tego rodzaju stany emocjonalne innych ludzi, ich poczucie strachu, radości, entuzjazmu, szczęścia, itp. nic poddają się bezpośredniej obserwacji ani pomiarowi. Możemy jedynie zaobserwować zewnętrzne ich objawy i zrozumieć cudzy punkt widzenia rzeczywistości, zrozumieć cudze symbole, postawy, wartości, sposoby reagowania, zachowania, itp. Patrząc z własnej perspektywy i własnego doświadczenia życiowego, badacz może stara się zrozumieć inne osoby, stara się zrozumieć co dzieje sic z ich psychiką. co odczuwają i przeżywają, gdyż podobne stany emocjonalne czy psychiczne zna z własnego doświadczenia. Badając zatem różne zjawiska czy procesy społeczne, należy starać się zrozumieć subiektywny aspekt ludzkiego zachowania i wyobrazić sobie daną sytuację tak, jak spostrzegają ją osoby obserwowane. Mnx Weber [1964] uważał, że jeżeli w naukach społecznych mamy zrozumieć zachowanie jednostek i grup społecznych, to musimy się nauczyć „stawać na miejscu badanych”. Badacz jest zdolny „stanąć na miejscu badanych" dlatego, że sam jest jednostką działającą w różnych społecznych procesach i w świetle własnych subiektywnych doświadczeń, może zrozumieć wewnętrzne stany uczniów, wychowanków czy innych osób, jak i motywy ich postępowania.

Drugi sposób rozumienia, określany niekiedy jako rozumienie predyktyw-nc, zakłada, że zachowania ludzi przebiegają według określonych reguł, a zatem można je wyjaśnić opierając sic na metodach badawczych stosowanych w naukach przyrodniczych. Jeżeli zatem podczas prowadzonych badań stwierdzamy, iż „uczniowie zorganizowali w szkole wieczór autorski"; że „nauczyciel wraz z uczniami zorganizowali pracow nię komputerową" lub „dyrektor szkoły zwołał Radę Pedagogiczną”, itp. to w rzeczywistości koncentrujemy naszą uwagę na zjawiskach, które potrafimy zaobserwować, zmierzyć i ocenić. Można powiedzieć, że tego rodzaju badania zajmują się głównie mierzalnymi właściwościami badanych przedmiotów' i towarzyszących im zjawisk i procesów lecz nie obejmują istotnego kontekstu czasowego i przestrzennego. Muszą więc poddawać się operacjonaliza-cji, aby można je opisać w kategoriach wymiernych, wykorzystując opracowane narzędzia badawcze. Dzieje się to jednak kosztem wielu problemów wymagających pogłębionego zindywidualizowanego podejścia, np. potrzeby zrozumienia intencji czy sensu zachowania, naświetlenia motywów działania, wskazania na przekonania i postawy badanych, itp. Jednak tego rodzaju badania, mimo że odnoszą się do zjawisk społecznych, pozwalają na ustalenie faktów, wyjaśnienie zjawisk społecznych i określenia przyczyn icłi występowania w celu przewidywania przyszłych zachowań jednostek w oparciu o obecne zachowanie.

35