PICT5876

nauczyciele oswajaj;) się w końcu / ujemnymi cechami zachowań uczniów i pr/c-staj.^-) się nimi przejmować albo też wyraźnie pomniejszają charakterystyczne dla nich cechy ujemne. Niektórzy twierdzą, że zawyżone oceny uczniów, z którymi nauczyciel pracował przez dłuższy czas. są próbą jego zabezpieczenia się przed zarzutem nienależytego spełnieni a ciążących na nim obowiązków pedagogicznych lub też czyni on lak w poczuciu zasług wobec powierzonych mu uczniów (H.K. Bunt, 1965. s. 344) albo z przeświadczenia, że postępując inaczej, może wy. rządzić im krzywdę i narazić się na bardziej lub mniej uzasadnione pretensje z ich strony, a także z powodu swego wspaniałomyślnego i optymistycznego wobec nich nastawienia (K. Rischar i inni. 1986. s. 41).

Obok błędu łagodności należy wymienić również błąd polegający na stawia-niu wyraźnie zaniżonych ocen Tendencję taką zdradzają nauczyciele przeważnie wobec uczniów, z którymi nic pracowali przez dłuższy- czas. Błąd ten nic doczekał się jak dotąd - oficjalnej nazwy, chociaż niektórzy nazywają go błędem ..ujemnej łagodności" (ang.: ncgativc leniency) lub błędem „surowości" (z j. ang.: error ofsenriry). Na ogół przyjmuje się. że występuje on rzadziej niż błąd łagodności.

Szczególnym błędem spotykanym przy ocenianiu jest błąd tendencji centralnej. Polega on na unikaniu przez osoby oceniające ekstremalnych stopni charakterystycznych dla danej skali ocen. czyli - praktycznie rzec biorąc — na wykluczaniu ocen najwyższych i najniższych. Osoba popełniająca taki błąd skłania się do dawania ocen odpowiednio zawyżonych, tj. z reguły umiarkowanych. Powodowane jest to jej nadmierną ostrożnością i niepewnością oraz przekonaniem o braku wystarczających informacji o osobach ocenianych; niekiedy też błąd tendencji centralnej może być wyrazem mało poważnego traktowania dokonywanych przez nią ocen (K. Rischar i inni, 1986, s. 40).

Efekt huto i błąd logiczny

Błąd efekt halo (z j. ang.: halo effect), którego nazwa pochodzi od E.L. Tirom-dikc’a, spotykany jest również nader często w badaniach pedagogicznych. Polega on na przenoszeniu ogólnego wrażenia, jakie sprawił na osobie szacującej oceniany przez nią obiekt, na ocenę poszczególnych jego cech. Określa się go też jako „tendencję w dokonywaniu oceny lub oszacowania jakiejś cechy jednostki do ulęgana wpływom innej cechy lub własnemu ogólnemu wrażeniu odnośnie tej cechy" (zob J. Brzeziński. 1975, s. 73). Przykładem efektu halo może być przypisywanie uczniowi z bardzo (dobrymi ocenami szkolnymi z jednego przedmiotu nauczania podobnie wysokich ocen z innych przedmiotów i vicc versa. Samo lubienie ucznia — jak wykazały badania — zwiększa szanse otrzymania wyższych ocen od nauczycieli Tak więc osoba oceniająca często kieruje się odczuwaną wobec osoby szacowanej sympatią lub antypatią (A. Langer i inni. 1994, s. 8).

F.fckt halo występuje wedle P.M. Symondsa zwłaszcza w tedy. „(1) kiedy cecha nic jest łatwo obscrwowalna, (2) kiedy cecha mc jest często wyróżniana i omawiana, (3) kiedy cecha nic jest jasno zdefiniowana. (4) kiedy cecha dotyczy kontaktów danej jednostki z innymi ludźmi i (5) kiedy cecha dotyczy sfery moralności człowieka" (zob. i. Brzeziński, 1975. s. 73 i n.). Interesujące badania na temat efektu halo przeprowadzili m in. R.R Holt 1l. l.uborskv (1958) oraz R.E. Nisbett i T.D. Wilson (1977).

Podobny do poprzedniego błędu szacowania jest błąd logiczny, polegający na przypisywaniu osobie ocenianej tych cech, które wydają się osobie oceniającej pozostawać z sobą w logicznym związku Na przykład uczeń cłokwentny może uchodzić za inteligentnego, a uczeń pilny za porządnego (A. l.3ngcr i inni, 1994. s. 8). Z błędem tym mamy do czynienia także wówczas, gdy przejawiamy tendencję do spostrzegania i oceniania innych w świetle z góry przyjętych założeń i oczekiwań. w tym także złudnych i naiwnych teorii. Błąd ten jest niejednokrotnie udziałem tych nauczycieli, którzy oceniają swych uczniów głównie z punktu widzenia interesu szkoły, a więc szczególnie wysoko cenią sobie uczniów nic sprawiających im trudności wychowawczych (A. l.angcr i inni, 1994, s. 9).

Inne błędy szacowania

Scharakteryzowane wyżej błędy popełniane przy ocenianiu nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwych ich rodzajów. W literaturze znane są również inne błędy szacowania, np. błąd kontrastu i bliskości.

Błąd kontrastu (z j. ang.: contrasi error) związany jest z tendencją do dokonywania zawyżonych ocen w stosunku do osoby ocenianej po kimś, kogo oceniano bardzo nisko i odwrotnie ocenia się ją w sposób wyraźnie zaniżony, gdy wcześniej oceniana osoba otrzymała oceny wysokie. Błąd kontrastu w jego drugim znaczeniu polega na porównywaniu lub przeciwstawianiu osoby ocenianej z oceniającą (R.L. Aiken. 1994, s 276 i n.).

Błąd bliskości (z j. ang.: proximity error) jest równoznaczny z tendencją do dawania osobie szacowanej podobnych ocen do tych, które otrzymały osoby znajdujące się w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Z błędem tym spotykamy się rów nież wtedy, gdy osobie ocenianej wysoko, nisko lub przeciętnie pod względem w iększości jej cech (itentów) skłonni jesteśmy ocenić podobnie także jej pozostałe cechy, figurujące np. na tej samej stronic druku, nic licząc się z obiektywnym ich zróżnicowaniem (R.I.. Aiker. 1994. s. 277).

Mówi się też o jeszcze innych błędach szacowania, a wśród nich m.in. o błędzie fluktuacji, tj. ocenianiu w sposób przemienny — raz. surowo, następnie łagodnie, / kolei ponownie surowo itd.. lub o błędzie podobieństwa, czyli wykazywaniu tendencji do przypisywania ocenianej przez siebie osobie podobnych lub

99