PICT6380

badań nad wychowaniem, który wiedzie poprzez całościowy opis zjawisk, j_cj, interpretację oraz zrozumienie.

PoniewaZ w badaniach pedagogicznych, część zjawisk i procesów zwią^,. nych / kształceniem i wychowaniem jest nicobscrwowalnycłi. dlatego gronm. dżenie danych wymaga oprócz bezpośredniej obseiwneji, umiejętnego dol>oru narzędzi badawczych, które muszą hyc dostosowane do spccyłiki przedmiotu i procesów związanych / nauczaniem i wychowaniem. Jest to szczególnie wa/nc w badaniach, które dotyczą próby wszechstronnego poznania cech osobowych dzieci i młodzieży, ich psychiki, zachowania, uzdolnień, zainteresowań.' ich systemu wartości, ambicji, aspiracji, celów życiowych, itp. Także próba poznania i zrozumienia występujących relacji pomiędzy głównymi uczestnikami procesów edukacyjnych, tj. nauczycielami, uczniami i rodzica, mi. wymaga stosowania metod umożliwiających dotarcie do tych sytuacji szkolnych, które znajdują najczęściej odbicie w zachowaniach klasowych i _w życiu szkolnym uczniów. Można powiedzieć, iz zróżnicowane nastawienia uczniów i nauczycieli jak i różne sytuacje szkolne i pozaszkolne powinny znaleźć wsparcie w metodach jakościowych, które umożliwiają badaczowi iepsze zrozumienie sensu niektórych zachowań uczniów i łatwiejsze nawiązanie z nimi kontaktu. Z tych względów trudno „redukować owe poznanie” tylko do tych sytuacji pedagogicznych, które poddają się pomiarowi, z myślą o podda-ńu ich analizie statystycznej.

Dążąc do pełniejszego wyjaśnienia zjawisk i procesów związanych z wychowaniem, należy w badaniach stosować zarówno metody ilościowe, jak i jakościowe. gdyż rozpatrywanie ich tylko od strony ilościowej bądź tylko jakościowej prowadzi do niepełnego bądź. fragmentarycznego ich poznania, wyjaśnienia i zrozumienia. Jak sygnalizowano w pkt 1 niniejszego rozdziału, badania ilościowe ograniczają się jedynie do zewnętrznych objawów badanych zjawisk i procesów, zwłaszcza w interpretacji intencji działania jednostek bądź grup społecznych, jak i określenia przyczyn takiego czy innego sposobu zachowania się jednostek. Można wątpić w wartość pozyskanych w ten sposób informacji

0    uczniach i wychowankach jak i opartych na podstawie tych danych wniosków

1    uogólnień. Badacz, będąc niejako „na zewnątrz badanego zjawiska” może wprawdzie poznać niektóre jego właściwości, np. częstotliwość występowania zjawiska przemocy w szkole, rodzaj niepowodzeń szkolnych, sposoby zachowania się uczniów, warunki materialne szkoły, itp., lecz nie może poznać i ocenić związane z tymi sytuacjami doznania zmysłowe uczniów, np. poziom lęku, poczucie strachu czy zagrożenia, stan zadowolenia, poziom upokorzenia, zniechęcenia, frustracji, itp. Owe stany zmysłowe badanych, motywy takiego bądź innego zachowania uczniów, mani testowane postawy wobec innych uczniów czy nauczycieli, itp. nie podają kwantyfikacji. Próba poznania tej rzeczywistości poprzez jej pomiar jest skazana na niepowodzenie. Tego rodzaju zjawiska, stany psychiczne czy emocjonalne nicnadające się do ujęcia ilościowego, są stosun-

kowo fc.<»-c «o rozpoznania mc oda,_m jakość,owymi, podejmowanymi w okre

słonym środow.sku np. w szkole lub placówce oświamwo-wychow^Jc fi

/jaw

społeczna

zwalają one odsłon,c , zrozum,cc ic mcznanc zjawiska, do których nie stos^ dc,rżeć metodom, , oscowynn. które nie obejmuj, całej zloionośei badkncco zjawiska i nic uwzględn.ająkontekstu, w jakim ikwi badana jednostka lub gmpt

Uzasadnieniem dla stosowania w badaniach pedagogicznych zarówno me _tod ilościowych, jak i jakościowych, wynika także i z tego. że większość pro ccsów związanych z wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych. dotyczy fizycznego, psychospołecznego i emocjonalnego ich rozwoju jak i efektów będących tego wynikiem. Ta specyfika skłania do stosowania różnych metod i narzędzi badawczych w obrębie każdej orientacji metodologicznej, po to, aby uzyskać bardziej zróżnicowane i wiarygodne informacje. Zawsze jednak, wykorzystując w badaniach pedagogicznych metody jakościowe, pozostanie otwarte pytanie: „na ile zaobserwowane przez badacza zjawiska odnoszące się do rozwoju osobowego dzieci i młodzieży, są lustrzanym odbiciem tych stanów, które dokonują się we «wnętrzu» i «sumicniu» ucznia czy wychowanka, w jego świadomości, w psychice, sposobie myślenia, reakcjach, itp.?”, gdyż wszystkie one wespół wpływają na sposób zachowania i postępowania jednostki. Bez odpowiedzi pozostaje także pytanie: ..na ile badacz, potrafi zrozumieć drugą osobę, aby efektywnie wspomagać jej rozwój i eliminować niepożądane procesy?”. /. tych względów jedynie całościowe poznanie wszelkich zjawisk towarzyszących kształceniu i wychowaniu z jednoczesnym uwzględnianiem kontekstu sytuacyjnego, w jakim dziecko czy uczeń, się znajdują, nadaje właściwy sens tym badaniom.

Generalizując można stwierdzić, że jakościowe badania pedagogiczne nic należą do łatwych, gdyż na proces wychowania wpływa wiele czynników zarówno wymiernych, jak i niewymiernych i wzajemnie powiązanych, które wpływają na proces dydaktyczno-wychowawczy, powodując określone w nim zmiany w osobowości kształcących się. Z tych względów, w badaniach tych należy częściej wykorzystywać nicmatcmatycznc sposoby zbierania i analizowania danych, umożliwiających pełniejsze poznanie wielu zjawisk w drodze introspekcji, wczuwania się w stany psychiczne badanych, odkrywania doznawanych przez nich przeżyć wewnętrznych celem zrozumienia motywów kryjących się za ich zachowaniem i postępowaniem

Badania jakościowe mają także wiele słabości. Podstawowym ich niedomaganiem jest zbyt duży subiektywizm w ocenie zjawisk i interpretacji wyników Niski jest poziom rygoryzmu metodologicznego. Zagadnienia będące przedmiotem badań jakościowych nie są wyraźnie sprecyzowane, gdyż tok postępowania badawczego jest nieprzewidywalny. W badaniach tych nic stawia się żadnych hipotez, które miałyby podlegać weryfikacji lub falsyfikacji. Nierzadko badacz nic wie, na jakie pytania chce uzyskać odpowiedzi i jakich odpowiedzi oczekuje.