P1180328

92 hfuhw (Miga

jeszcze wynik, który nie zadowala dla badań nad problematyką dziejów sztuki interesującego naa wycinka prahistorii.

Osobne zagadnienie stanowi funkcja sztuki ludności obu kultur. W tym zakresie mokną łatwo sformułować ogólną odpowiedź, wynikającą m znanej roli, jaką ntuka zawsze odgrywała i odgrywa w społeczeństwie ludzkim. Chodzi jednak o bardziej szczegółowe wyjaśnienie tych kwestii w odniesieniu do konkretnie interesujących nas okresów. Wypada stwierdzić. H również w tym zakresie w polskiej literaturze archeologicznej można wskazać na znaczny dorobek. Bliski związek tej sztuki ■ rcligią ludności kultury łużyckiej i pomorskiej nie ulega wątpliwości, choć adaptacja wpływów obcych mogła i na pewno powodowała zmianą treści różnorodnych motywów. Symboliczne znaczenie wielu motywów zdaje sic ujawniać w licznych wypadkach w sposób oczywisty. Trudniejszy problem to znaczenie wielu motywów geometrycznych. Ponadto sądzą, iż nie należy zapominać o tym. że znaczna część zdobnictwa spełniała najprawdopodobniej jedynie funkcją estetyczną. Z tego wzglądu nie zawsze należy koncentrować wysiłek, głównie już wyobraźni, by wiązać różnorodne treści symboliczne z każdym motywem, jakim posługiwali Sie twórcy astuki obu kultur.

Na zakończenie chciałbym jeszcze wypowiedzieć kilka uwag. czy może leż wniosków, jakie dają się wysnuć z naszkicowanego obrazu dziejów sztuki ludności kultury łużyckiej i pomorskiej na temat zasygnalizowany na wstępie, a więc jak należałoby oceniać przemiany dokonujące się w sztuce w związku z rozwojem kultury pomorskiej oraz związku z tą kulturą grupy grobów podhłosiowych. Sądzą, iż. nie potrze-ba nawet specjalnie się zastrzegać, że wnioski te nie mogą być rozstrzygające w kwestii słuszności wydzielania kultury pomorskiej czy też ł*ł« izenia z mą grobów podk tuszowych.

Dokonany przegląd najważniejszych osiągnięć artystycznych ludności kultury łużyckiej w poszczególnych okresach jej rozwoju oraz ludności kultury pomorskiej ukazał, że w obrąbie tej ostatniej pojawiają się zjaw iska nowo, nieznane kulturze łużyckiej, inne zaś stanowią kontynuacją form kultury łużyckiej lub są od niej zapożyczone. Wreszcie mamy także zjawiska, które rów nolcgle rodzą się w obu kulturach jak np. sceny narracyjne, choć bardziej upowszechniają się w kulturze pomorskiej Dla tych ogólnych stwierdzeń nie potrzeba przytaczać i mnożyć przykładów. gdy* *ą one znane, a po częsk-i można je wyłowić z dokonanego przeglądu. Taki obraz sztuki ludności kultury pomorskiej jaki sygnalizują wyUcaone powyżej elementy, nie jest czymś oryginalnym t specyficznym, bowiem na każdym etapie dziejów- sztuki, m. in. także kultury łużyckiej, można wyłowić w niej takie same elementy a więc zjawiska nowe, będące kontynuacją starszej tradycji, czy też zapożyczone z innych kręgów kulturowych. Z tego też względu, gdybyśmy chcieli w jakimś stopniu wykorzystać obraz sztuki ludności kultury pomorskiej jako jedno z kryteriów wydzielania tej kultury* należałoby może postu* żyć się przesłankami ilościowymi, a więc określić jak dużo jest tych elementów nowych i czy są tc elementy istotne. Sądzę, iż za takie w naszym przypadku uznać można popielnice twarzowe i damko we, niektóre ozdoby z brązu, może napierśniki. Te wytwory nadają w głównej mierze sztuce ludności kultury pomorskiej oryginalny charakter. Są one zarazem dostateczną podstawą ku temu. aby sztukę kultury pomorskiej uznać za nowy etap w dziejach sztuki na naszych ziemiach. Będzie to jednak etap taki sam jak okres halsztacki w dziejach sztuki kultury łużyckiej. Zresztą dodać jeszcze należy, że wiele tych samych oddziały -wań zewnętrznych, jak północnoitalskie i wschodnio-alpejskie, wywarło wpływ na kształtowanie się sztuki kultury łużyckiej okresu halsztackiego i pomorskiej. W tym ostatnim przypadku doszły także jeszcze silniejsze oddziaływania kręgu etruskiego i celtyckiego, które odegrały jui mniejszą rolę w sztuce kultury łużyckiej, będącej w schyłkowej fazie swojego rozwoju. Tak więc ani w sensie ilościowym, ani też jakościowym. przeobrażenia jakie kształtują sztukę kultury pomorskiej i stanowią podstawę wydzielania nowego etapu w dziejach sztuki na tych terenach, nie różnią się od tych. jakie obserwujemy w rozwoju sztuk-, ludności kultury łużyckiej, zwłaszcza W jej strefie zachodniej czy może nawet południowo-zachodniej. Tutaj wyłania się nam jeszcze kwestia regionalizmu w rozwoju sztuki. Przeobrażenia, które następują w okresie Ha D na wschodnim Pomorzu, są dla sztuki Europy środkowej przeobrażeniami o charakterze regionalnym, rozchodzącymi się następnie szerzej na skutek różnych przyczyn i wyznaczającymi nowy etap w rozwoju sztuki tego terenu i obszarów następnie nimi objętych. Ibdotne prz<x>b rażenia zarówno w sensie jakościowym jak i ilościowym następują np. u schyłku epoki brązu i w okresie Ha C na Górnym i Dolnym Śląsku oraz w zachodniej części Wielkopolski. Doprowadzają one do pojawienia się nowych elementów o istotnym znaczeniu jak choćby ceramika malowana i wiele występujących na niej motywów zdobniczych- Zadany te bardzo głęboko różnicują sztukę tego regionu od np. grupy tarnobrzeskiej czy n-ozowiecko-podlssk-.ej i wiąksacśei pozostałych grap lokalnych. Mówimy jednak w odniesieniu do tego okresu generalnie o sztuce kultury łużyckiej mimo tak wyraźnych różnic regionalnych. Poó.ćw-: zresztą można przeprowadzić porównanie np. sztuki grupy wschodnio-pomorskiej kultury łużyckiej z jej wyraźną specyfiką rozwojową z innymi.