3434596737

XIV Tomasz Sikora

religioznawcy nie uznają kognitywnych badań nad religią za kolejną naturalistyczną modę i nie ocenią dotychczasowych wyników ich ponad dwudziestoletnich dociekań jako bezwartościowe, to należało by poważnie pomyśleć o poważnych zmianach w profilu akademickich studiów religioznawczych. W przeciwnym wypadku religioznawstwo kognitywne nie zostanie w sposób twórczy poznawczo zasymilowane w obrębie ogólnego religioznawstwa, lecz będzie uprawiane oddzielnie z wszystkimi tego faktu opłakanymi konsekwencjami (np. utrata ciągłości wiedzy)¹.

Polemizując z redukcjonistycznym naturalizmem kognitywnych badań nad religią, Schiller opowiada się za tezą Durkheima o jakościowo specyficznym, nieredukowal-nym charakterze bytu społecznego. Niemiecki badacz zarzuca kognitywistom preferowanie czynników ewolucyjnych, któiych wypadkową jest dziedzinowo specyficzna, modularna architektura ludzkiego umysłu, pojmowanego indywidualistycznie, z równoczesnym lekceważeniem czynników społecznych. Społeczeństwo ludzkie jest dla niego autonomicznym zjawiskiem emergentnym, powstającym poprzez energoinfor-macyjny proces określany metaforycznie przez Durkheima jako „kolektywne wrzenie" (l’effervescence collective), który można wyjaśniać na podstawie zasady dynamoge-nezy sformułowanej przez Normana D. Tripletta (Schiller 2012: 78; zob. Durkheim 1990: 203-204)². W związku z tym Schiller uważa, że redukcjonistyczny naturalizm dotychczasowych kognitywnych studiów nad religią należy zastąpić emergentyzmem i metodologicznym holizmem, podbudowanym w zakresie modelowania umysłu ko-neksjonistycznie a nie modularnie:

Idea metodologicznego holizmu powinna pokazać, że nie jest możliwa całkowite oddzielenie komponentów: społecznego i biologicznego. Ten pierwszy przedstawia się jako samodzielny o r-ganizm, który przynajmniej częściowo jest strukturalnie i funkcjonalnie uwarunkowany przez mechanizmy kognitywne, do któiych jednak nie może zostać zredukowany. Komponent społeczny stanowi całość, składającą się z dynamicznych elementów¹ kolektywnych interakcji i rządzącą się własnymi prawami. Szczególnie dynamiczne procesy kolektywnych interakcji i synchronizacji poddają się przynajmniej częściowemu wyjaśnieniu za pomocą określonych poznawczych mechanizmów¹. Te kognitywne mechanizmy koordynujące kolektywne synchronizacje, są tymi samymi, które inkorpomją element społeczny w jednostce (habitus). Ucieleśnienie kolektywnych

1

   W ramach jedynie uzasadnionych merytorycznie jednolitych studiów religioznawczych należałoby pomyśleć o takim przekształceniu procesu dydaktycznego, aby klasyczny zasób dyscyplin religioznawczych (historia religii, fenomenologia i typologia religii, socjologia religii, psychologia i etnologia religii oraz lektoraty języków tradycji religijnych) pomieścić w¹ trzech pierwszych latach studiów, następne zaś dwa lata pośw ięcić sprofilowanemu poznawczo wprowadzeniu do dyscyplin nowego paradygmatu (syntetyczna teoria ewolucji, neurobiologia, teoria gier, teoria systemów, antropologia i psychologia ewolucyjna, językoznawstwo kognitywne) z zachowaniem ciągłości zajęć lektoratowych. Oczywiście, na przeszkodzie takiemu rozwiązaniu stoją toksy czne dla religioznawstwa i innych dyscyplin konsekwencje szkodliwej Deklaracji Bolońskiej, wprowadzającej dw ustopniowy tryb studiów licencjackich i magisterskich, w obrębie którego magisterskie studia religioznawcze mogą podejmować również licencjaci z innych kierunków (dotyczy to rów nież studiów doktoranckich, tzw. studiów trzeciego stopnia), co hybrydyzuje, czy wręcz uniemożliwia przekaz stosownego zasobu wiedzy¹. Dodatkowa presja w kierunku kształcenia 'naukowego', sprofilowane-go do oczekiwań rynku pracy (w obecnych warunkach rozumie się to jako ‘edukację' w¹ kierunku realizacji modelu potencjalnego szeregowego pracownika firm korporacyjnych), zamienia akademickie nauczanie religioznawstwa w żałosną farsę.

2

   Następstwa kolektywnego wrzenia u Durkheima analizuje R. Collins (2011: 51-55). Schiller przywołuje ideę Tripletta za: M.J. Strube (2005: 271-286).