3434596739

XVI Tomasz Sikora

psychicznego nie wynika z algorytmów wnioskowania i hipotez właściwej folk theory of mind, lecz z rezonansu pobudzenia tych samych sieci neuronowych, skutkującego zwiększoną podatnością na zachowania mimetyczne. Neuroanatomiczną podstawę tego procesu stanowią tzw. neurony lustrzane (mirror neurons), których odkrycia dokonał w 1992 roku włoski zespól neurobiologów: Leonardo Fogassi, Yittorio Gallese i Giacomo Rizzolatti. Naukowcy z Parmy wykryli obecność takich neuronów w ośrodku F5 brzusznej części kory premotorycznej makaka, a później także ludzkiej. Swoją nazwę te neurony zawdzięczają faktowi, że aktywizują się zarówno wtedy, gdy osobnik wykonuje jakąś czynność, jak i wtedy, gdy obserwuje taką samą czynność wykonywaną przez innego osobnika. Istota takiej katoptrycznej symulacji polega więc na tym, że osobnik A obserwujący pewną czynność u osobnika B. sam częściowo - rezonatywnie i automatycznie - znajduje się w „neuronalnej sytuacji" osobnika B, co daje mu wgląd w jego stan mentalny. Podsumowując swoje argumenty przeciwko modularnej „teorii teorii” Gallese i Goldman piszą:

Zaproponowano dwa różne wyjaśnienia kompetencji „czytania umysłu”. Według „teorii teorii” stany mentalne są reprezentowane jako założenia wywnioskowane w- oparciu o naiwną teorię. Zgodnie z teorią symulacji mentalne stany innych ludzi są reprezentowane przez przyjęcie ich perspektywy: przez śledzenie lub zestrajanie ich stanów z własnymi stanami, wynikającymi z neu-ronalnego rezonansu. Działanie lustrzanych neuronów oraz fakt, że osobnik obserwujący wykonywanie danej czynności podlega facylitacji motorycznej tej samej grupy mięśni co wykonujący tę czynność osobnik obserwowany, to odkrycia, które znakomicie zgadzają się z teorią symulacji, lecz nie wynikają z „teorii teorii” (Gallese, Goldman 1988: 493).

Lustrzanym neuronom przypisuje się w teorii symulacji dwa możliwe tryby działania. W pierwszym z nich (off-line simulatioń) odzwierciedlanie zachodzi w wyobraźni, bez realnej obecności obserwowanego osobnika. W drugim (on-line simulatioń) proces odzwierciedlania zachodzi w sytuacji interakcji z realnym obiektem. Zdaniem Schillera, właśnie ten drugi tryb ma zasadnicze znaczenie dla religioznawczej problematyki działań rytualnych jako dynamogenicznych matryc procesu uspołecznienia, podczas gdy - w opinii piszącego te słowa - pierwszy z nich, chociażby przy halucynogennym odblokowaniu śladów pamięciowych z percepcji podprogowych, wydaje się potencjalnie potężniejszym generatorem wyobrażeń religijnych niż wyłącznie uwarunkowana modularnie zasada kontrintuicyjności, postulowana przez kognitywnych badaczy reli-gii (Sikora 2003: 71-92)". Jak zauważa Gallese, wymowa badań nad lustrzanymi neuronami kwestionuje również próby lokalizacyjno-anatomicznych interpretacji modu-laiyzmu:

Nasze wyszukane zdolności czytania umysłu skutkują prawdopodobnie aktywnością rozległych obszarów naszego mózgu, z pewnością rozleglej szych niż zakłada to domniemana teoria dziedzi-nowo-specyficznego modułu umysłowego (Gallese 2007: 667, za: Schiller 2012: 102).

W takim przypadku model modularny umysłu i mózgu należy uzupełnić co najmniej równoważnym modelem koneksjonistycznym, bazującym na teorii sieci

Odkrycie lustrzanych neuronów- dostarczyło znaczącego kontekstu dla religijnej symbolizacji katop-