pokolenia literackie 5

832 POKOLENIA LITERACKIE

żcniom znacznie powolniejszym. W ciągu lat pięćdziesiątych pośród polskich studentów w Wielkiej Brytanii powstaje ruch kulturalny niezależny od istniejących dotąd organizacji emigracyjnych. Wychodzi z niego grupa młodych pisarzy, którzy skupiają się w 1959 r. wokół pisma „Kontynenty — Nowy Merkuriusz”. Są wśród nich: Śmieja (1925), Taborski (1927), Czaykowski (1932), Czerniawski (1934), Sito (1934), Busza (1938). Zdobyli wykształcenie na angielskich uniwersytetach, bliskie są im wzory poezji anglosaskiej — czym różnią się od pisarzy starszych, pozostających w kręgu poetyk dwudziestolecia. Pisanie w języku polskim jest ich świadomym wyborem. Łączy ich również niezgoda na atmosferę panującą wśród „starej” emigracji, nacechowaną kultem tradycji i patriotycznymi stereotypami. Uznają za niezbędne kontakty z krajem, ponieważ tylko one, jak sądzą, mogą zapobiec wynaradawianiu młodego pokolenia Polaków na Zachodzie. Demokratyzacja życia w Polsce, jaka dokonała się po Październiku, budzi w nich nadzieję na możliwość stałej współpracy między środowiskami twórczymi w kraju i na emigracji; publikują w polskich wydawnictwach. Niestety przez długi czas tylko im, i nic wszystkim, związki z literackim życiem w kraju udało się utrzymać.

Popularność, jaką zdobyło określenie „pokolenie 56”, spowodowała, że po kryterium pokoleniowe sięgają chętnie pisarze młodsi. 1961 tworzy się Orientacja Poetycka HybryćTy, która występuje' jako’"jjpokólehie 60”; należą do niej Gąsiorowśki (1935),^ Jerzyna (1938), Górzański (1938), Bordówicz (1941), Waśkiewicz (1941). Dystans czasowy dzielący ich od poprzedników jest znikomy, nie zaznacza się też żaden konflikt literackich postaw. Swoją odrębność widzą "najczęściej w tym, że stanowią „pierwsze od stu kilkudziesięciu lat w Polsce pokolenie, które nie znajduje się pod dławiącą presją totalnej doraźności historycznej”, więc nie są obciążeni „świadomością kombatancką” (Gąsiorowski) — wyróżnik to jednak słaby, uznać wypada, że raczej mamy do czynienia z sytuacyjną grupą literackąjPóźniej swój charakter pokoleniowy podkreślają liczne mniej wpływowe grupy lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, składające się na tzw. ruch mło-doliteracki; czynny w jego organizacji A.K. Waśkiewicz próbuje szerzej to uzasadnić. Hasło odrębności pokoleniowej — kursujące zresztą niemal wyłącznie w środowiskach poetyckich — zazwyczaj zastępuje tu programowe idee, traktowane jest jako legitymacja własnej twórczości, toteż często podnoszą je poeci, którzy nie osiągnęli jeszcze książkowego debiutu. Zawiera treść ubogą — odnosi się po prostu do młodych wkraczających do literatury; pytanie, czy mają jakieś swoiste przeżycie pokoleniowe, rzadko bywa stawiane. Obfitość festiwali poetyckich, konkursów, wydawnictw środowiskowych, znamienna dla tych lat, daje młodym dogodne warunki startu. Ale zarazem skłania ich do wyboru drogi pisarskiej, która polega na adaptacji do istniejących już możliwości, w konsekwencji swoją odrębność manifestują w sposób bardzo umiarkowany.

W ówczesnym życiu literackim rysy pokoleniowe można odnaleźć jedynie w formacji pisarzy, którzy debiutują u progu lat siedemdziesiątych, są one tym wyraźniejsze, że jej pojawienie się odpowiada przeciętnemu piętnastoletniemu interwałowi pokoleniowych następstw, a twórczość zyskała istotnie szeroką recepcje. Główne jej postacie to: Krynicki (1943), E. Lipska (1945), Wojaczek (1945), Zagajewski (1945), Kornhauser (1946), Barańczak (1946), Komolka (1947), Pastuszek (1948), Anderman (1949). Nie znają wojny, również r. 1956 pozostaje poza zakresem ich świadomie przeżywanej biografii. Kluczowym dla nich doświadczeniem społecznym są wydarzenia 1968 i 1970 r. W ciągu lat sześćdziesiątych, zwłaszcza w twórczości debiutantów tego czasu, wyczerpują się stopniowo wzory literackie, które wniosło pokolenie 56: w poezji następuje kon-wencjonalizacja języka i wzmaga się estetyzm, proza przechodzi do wąskiej, środowiskowej obserwacji obyczajowej. Otóż młoda formacja, której ośrodkiem krystalizacyjnym stają się poetyka -*• Nowej Fali i program Nowej Kultury, kształtuje się w opozycji do tych tendencji, widząc w nich objawy stagnacji kulturalnej. Zarówno w prozie, jak w poezji odnawia ona językowy eksperyment i zwraca się ku społecznemu konkretowi. W swoich wystąpieniach programowych domaga się, aby literatura stała się formą aktywności światopoglądowej i moralnej, krytycznej wobec rzeczywistości. Wyróżnik pokoleniowy odgrywa w tych wystąpieniach rolę uboczną. Pojawia się natomiast, i coraz dobitniej, w retrospektywnych ocenach, które twórczość jej rzutują na tlo przemian świadomości kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza.

Lit.: W. Dllthey, U ber das Studium der Geschichte der Wissenschaften von Menschen, der Gesellschaft und dem Staat (1875), [w:] Gesammelte Schriften, t. 5, 1924; K. Mannheim, Das Problem der Generationen, „Kólner Vierteljahrshefte fur Soziologie” 1928; L. Fryde: Dwa pokolenia (1938), [w:] Wybór pism krytycznych, oprać. A. Biernacki, 1966; Trzy pokolenia literackie, tamże; K. Wyka: Pokolenia literackie (1938), 1977; Rozwój problemu pokolenia (1939), [w:] Modernizm polski, 1959 (wyd. 2 zmień. 1968); H. Peyre, Les Generations lit-teraires, 1948: M. Walus, Koncepcje biologiczne tv humanistyce, [w zbiorze:] Fragmenty filozoficzne, S. II, 1959; J. Błoński, Zmiana warty. 1961; J. Łukasiewicz, Szmaciarze i bohaterowie, 1963, A. Lisiecka, Pokolenie „pryszczatych”, 1964; Z. Jastrzębski, Literatura pokolenia wojennego wobec dwudziestolecia, 1969; J. Maciejewski, Kategoria pokolenia w badaniach literackich, [w:] Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem, 1971; Z. Zabicki, „Tragicz-