PICT2636 (2)

składnik świadomości literackiej połowy lat pięćdziesiątych *. Podstawowych złóż tradycji, do jakich nawiązywała polska powieść realizmu socjalistycznego, dopatrywano się w literaturze końca XIX w.    ealizm^ocjalistyczny stanowić

twórczą    jrealumu^rytv(gnŁ^. odj-

^j^gPfigo yj ębjrząłyd^ jatworach Orzeszkowej, Pruggb oTen-jsiewięzą. Czy proza poszczecińska rzeczywiście była taką kontynuacją?

Ma rację Michał Głowiński sygnalizując, że praktyce pisarskiej lat 1949—1955 towarzyszyła fałszywa świadomość gatunkowa³⁰. Przekonanie o nawiązywaniu do tradycji wyznaczonej przez powieść „dojrzałego realizmu” nie znajdowało pokrycia w sferze dokonań. Można tu — jak się zdaje — mówić o wzajemnej nieprzystawalności dwóch układów: obszaru tradycji przypisywanego powieści socrealistycznej w wypowiedziach programowych i dyskursach krytycznoliterackich oraz tego, do którego!'-/rzeczywiście powieść ta nawiązywała. Pierwszy układ to tradycja sformułowana (wskazana, nazwana), drugi — tradycja immanentna (realizowana, implikowana przez dokonania twórcze) gatunku. Ifeadycją immanenjjią prozy ręalizmiL socjalistycznego wstydliwie pr^milczaną^Jpyłą konwencja powieści tendencyjnej

^JTermin „powieść tendencyjna” różnie jest definiowany prźei| /historyków i teoretyków literatury. Dadzą się wyróżnić generalnie dwa znaczenia przypisywane temu określeniu. Jedno z nich wiąże termin    tendencyjna” z pojęciem historycznym,

drugie — z typologicznym. Oto pierwsze: „powieść tendencyjna jest nazwą odnoszoną do utworów powieściowych należących do literatury polskiej drugiej połowy XIX w., a ukształtowanych na gruncie koncepcji pozytywizmu i mających spełniać jego założenia”. I drugie: „powieść tendencyjna — odmiana powieści, w której świat przedstawiony i sposób prowadzenia narracji pod-

*® Zob, Hoffman, op, cit., a. 85—88.

⁸⁹ Zob. M. Głowiński, Gatunek literacki i problemy poetyki histo-rycznej, [w zbiorze:] Problemy teorii literatury, oprać. H. Markiewicz, seria Z, Wrocław 1976, s. 122, przypis.