IMGP67

Fakt literacki

że specyficzne cechy literatury, cechy wydające się podstawowymi, elementarnyini, stale się zmieniają i nie charakteryzują'literatury jako takiej. Tak jest z pojęciem „estetyczne" w znaczeniu „piękne".

Trwałe okazuje się to, co wydaje się samo przez się zrozumiałe: literatura jest konstrukcją językową wyczuwaną właśnie jako konstrukcja, tzn. literatura jest dynamiczną konstrukcją językową.

Potrzeba bezustannego ruchu, dynamiki, wywołuje też ewolucję, albowiem każdy system dynamiczny nieuchronnie ulega automatyzacji, a wówczas dialektycznie zarysowuje się przeciwstawna ; zasada konstrukcyjna.¹

Swoistość dzieła literackiego polega na zastoso-* waniu czynnika konstrukcyjnego wobee-materiału< na „uformowaniu" (tj. w istocie deformacji) mate^ riału. Każde dzieło jest naruszeniem, normy; czyni nik konstrukcyjny nie roztapia się w materiale, nie „odpowiada", lecz związany z nim ekscentrycznie wysuwa się spoza niego.

„Materiał" przy tym, rzecz jasna, wcale, nie - Jest    i

przeciwstawny „formie", jest także „formalny", gdyż nie istnieje poza konstrukcją. Próby wyjścia poza konstrukcję prowadzą do rezultatów podobnych wynikom teorii Potiebni; w punkcie x (idea), ku któremu zmierza obraz, mogą się zbiec oczywiście liczne obrazy i to zespala w całość najróżniejsze konstrukcje specyficzne. Materiał to element podporządkowany formie wskutek wysunięcia elementów konstrukcyjnych. Takim głównym, czynnikiem konstrukcyjnym będzie w wierszu' $ rytm, materiałem w szerokim sensie — grupy semantyczne; w prozie czynnikiem tym będzie ugrupowanie semantyczne (fabuła), materiałem — rytmiczne, w szerokim sensie, elementy słowa.

Każda zasada konstrukcji ustanawia takie czy inne konkretne związki wewnątrz szeregów konstrukcyjnych, określa taką czy inną relację czynnika konstrukcyjnego wobec podporządkowanego. (Przy tym w zasadzie konstrukcyjnej może zawierać się też pewne ukierunkowanie, orientacja na takie czy inne przeznaczenie bądź użycie konstrukcji. Najprostszy przykład: zasada konstrukcyjna oracji bądź nawet liryki oratorsklej zawiera orientację na słowo wypowiadane itd.) W ten sposób, o ile „czynnik konstrukcyjny" i „materiał" są pojęciami stałymi dla określonych konstrukcji, to zasada konstrukcyjna jest pojęciem ciągle zmieniającym się w czasie, ewoluującym. Cały sens „nowej formy" polega na wprowadzeniu nowej zasady konstrukcji, na nowym ujęciu relacji pomiędzy czynnikiem konstrukcyjnym a czynnikami podporządkowanymi, materiałem.

Wzajemne oddziaływanie czynnika konstrukcyjnego i materiału musi wciąż ulegać różnorodnym zmianom i wahaniom, by zachować dynamizm.

Do zautomatyzowanego dzieła z innej epoki łatwo jest podejść z własnym bagażem apercepcyj-nym i dojrzeć nie oryginalną zasadę konstrukcyjną, lecz tylko obumarłe, obojętne związki ubarwione przez nasze apercepcyjne szkła. Tymczasem ktoś współczesny owe powiązania i współzależności zawsze odczuwa w ich dynamice; nie rozróżnia „metrum" od „słownictwa", ale zawsze rozpoznaje innowację w ich powiązaniu, a tym samym — rozpoznaje ewolucję.

Jednym z praw dynamiki formy jest najszersza