niewrbalne nowe0008 tif

prowadzili obserwacje dzieci z młodszych i starszych lat szkoły podstawowej. Od przedszkola do szóstej klasy liczba zachowań dotykowych stopniowo spada, ale w dalszym ciągu jest wyższa niż u dorosłych. Podobny trend występuje w kolejnych latach: w ósmej klasie liczba zachowań dotykowych spada mniej więcej o połowę w porównaniu do liczby obserwowanej w pierwszej klasie. Badania te dowiodły również występowania innych interesujących zjawisk. Najwięcej zachowań dotykowych odnotowano w parach tej samej pici. Czarne dzieci, zwłaszcza dziewczynki, dotykają częściej niż ich rówieśnicy. W młodszych klasach dotyka się głównie rękami, w starszych bardziej ramionami i łokciami. Starsze dziewczęta nabierają zwyczaju dotykania bardziej agresywnego, a starsi chłopcy są dotykani w większej liczbie miejsc, z powodu częstej w tym wieku skłonności do koleżeńskich bójek.

W późniejszym okresie dzieciństwa u amerykańskich dzieci dotyk zaczyna odgrywać mniejszą rolę. W okresie dojrzewania doświadczenie dotyku, najpierw z osobami tej samej pici, potem przeciwnej, nabiera specjalnego znaczenia.

Użycie dotyku do przekazywania komunikatów uczuciowych osobom w podeszłym wieku jest bardzo znaczące, zwłaszcza gdy kontakt werbalno-poznawczy jest utrudniony. W naszej kulturze w pewnym sensie przyzwalamy osobom starszym częściej dotykać innych, jednak nie ma pewności, jak często oni sami są dotykani. Niewątpliwie zniedołężnienie wywołane wiekiem wymaga większej ilości dotykania, jednak kwestia, czy to wzmożone dotykanie jest tylko funkcjonalne lub rutynowe, czy też jest wyrazem uczucia, może mieć ogromne znaczenie. Obserwacja dotykania w czterech domach pogodnej starości wykazała, że jest to kolejna sytuacja, w której kobiety inicjują dotykanie częściej niż mężczyźni. Ponadto, podobnie jak w dzieciństwie, częściej dotykają się osoby tej samej płci niż płci przeciwnych (Rinck, Willis i Dean, 1980).

^Wczesne doświadczenia dotykowe wydają się kluczowe w później-_s zy mjjnt widfaw ymj oz w oj u umysłowym i emocjonalnym. Dzieci, które doświadczyły zbyt mało dotykania w niemowlęctwie, uczą się choflźlc i mówić znacznie późąiiejjiiż inne. Osoby cierpiące na schizofrenię były bardzo często ^pozbawione prawidłowego kontaktu we wczesnych etagach rozwoju. Niektóre przypadki trudności^ opóźnienia w czytaniu ^mówieniu przypisuje się pozbawieniu dzieci kontaktu dotykowego łub jnieprawidlowosciom w tej sferze. Również fizyczna przemoc u dorosłych może być związana z pozbawieniem ich fizycznego kontaktu'w okresie— niemowlęctwa. Istnieją też doniesienia sugerujące, że dzieci obdarzone częstszym dotykiem płaczą mniej, niż te, które mają rzadszy kontakt

ROLA DOTYKU W KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ 367