polski ubior 3

odcieniu, bez ornamentów, z tkanin haftowanych, a także ze sprowadzanego z Persji i Turcji złotogłowiu. Używano też atłasów i aksamitów, przeważnie wykonując spódnicę z atłasu, a stanik z ciemnego bądź czarnego aksamitu lub z drobnowzorzystych i o dużych motywach ornamentu adamaszków, które najczęściej przeznaczano na całe suknie.

Kobiety mniej zamożne szyły swą odzież z tkanin gorszych jakościowo, a przypominających swym wyglądem najwytworniejsze. Zamiast z kosztownego aksamitu szyły staniki z tańszego trypli, robionego z gorszej przędzy jedwabnej (tabl. IX). Spódnice wykonywały z cienkiego, wełnianego muchajcru, wyrabianego na wschodzie z wełny koziej (występował w inwentarzach jako turecki) lub też z muchajcru produkcji krajowej. Z tej mieniącej się dwiema kontrastującymi barwami tkaniny z wielkim upodobaniem szyły swe ubiory mieszczki, przyozdabiając je pasamonami lub koronkami w kolorze jednego z występujących w' niej odcieni (tabl. VIII). Inną tkaniną, równic często wy stępującą w spisach mieszczańskich był czamlet, z którego najchętniej szyto spódnice podszywane kirem albo bagazją, celem lepszego ich układania się, lub lżejsze okrycia zwane letnikami.

O ile mężczyźni gustowali w^r stroju narodowym, uważając go za najbardziej reprezentacyjny, zamożne kobiety w*olały kopiować w swych ubiorach w^rzory zachodnie (tabl. VII). Było to może wyrazem protestu skierowanego przeciwko nic odpowiadającemu kobietom rubasznemu ideałowi polskiego Sarmaty. Poprzez unikanie wzorów ubiorów męskich pragnęły one zmienić nie tylko modę męską, która była wytworem kultury sarmackiej, ale przede wszystkim chciały wpłynąć na zmianę sarmackich przywar swych mężów. Niebagatelny wpływ na zmianę form ubiorów' kobiecych wywarły modne w XVII w. fortugały— stelaże z okrągłych obręczy rozszerzające spódnicę od pasa (rys. 116, 117). Szeroko układające się na for-tugałach spódnice zdobiono na wzór ubiorów' zachodnich pasamonami i koronkami, przeważnie srebrnymi i złotymi. W podobny sposób przyozdabiano również staniki sukni, zwanej w Polsce alamodą. Alamody nosiły zarówno wytworne damy, jak i dziewczęta ze służby, ale różnice między ubiorami polegały* na jakości tkaniny i rodzaju

116. Stroje zamożnych szlachcianek: a - suknia układana w fałdy na fotlugale, stanik wykończony ftodobnie jak nifska htzjaka, na głowie sztywny płócienny czepiec; b - spódnica gładka nafortugale, przód stanika sztywny i wydłużony, przyozdabiany prostokątnymi na szyć i am i; na ramionach krótka pelerynka

93