Prace bibliograficzne w bibliotekach (1)

m Hp) W fciWiofłnliich treściowych kierujemy się przy doborze materiałów I id wspólnymi cechami treściowymi, skupiając piśmiennictwo dotyczące tej n> I IM] dziedziny wiedzy lub Ufo samego tematu (zagadnienia); wśród dziedzin

zagadnień występują także, traktowane jako przedmiot (lemat) publikacji czy dokumentów niepublikowanych, terytoria oraz osoby.

Przed dokonaniem podziału na bibliografie ogólno i specjalno (drugie kryte* I rium) trzeba objaśnić terminy: zakres i zasięg bibliografii. Zakres oznacza troić I objętych nią materiałów: jeżeli jest ona wszechstronna treściowo, a nie ograniczona I do wybranej dziedziny czy zagadnienia, mówimy o zakresie pełnym bądź nic- I ograniczonym; w przeciwnym wypadku — o zakresie ograniczonym. Zasięg I wyznaczają cechy wydawniczo-formalne materiałów zawartych w bibliografii. I W zależności od tego, które z tych cech bierzemy pod uwagę, wyróżnia się pięć jego I rodzajów:

zasięg chronologiczny, wyznaczony przez daty wydania dokumentów; zasięg terytorialny, określony przez miejsca wydania; zasięg językowy, uzwględniający język tekstów;

zasięg formalny, dotyczący form wydawniczych i piśmienniczych dokumentów; I zasięg autorski, związany z autorami dokumentów.

0 każdym z tych rodzajów zasięgu mówi się, że jest nieograniczony, gdy I bibliografia obejmuje pozycje t różnych lat, wydane w różnych miejscach i we wszelkich językach, w rozmaitych formach wydawniczych, a także ujęte w różne formy piśmiennicze i pochodzące od różnych autorów. Ograniczenie zasięgu polega na zawężeniu doboru pozycji do materiałów opublikowanych w określonym czasie, w ustalonych miejscach, w niektórych tylko językach itp.

Bibliografiami ogólnymi nazywamy spisy mające zakres pełny, a zasięg terytorialny obejmujący przynajmniej terytorium jednego państwa. Warunek ten spełniają wyłącznie: bibliografia uniwersalna (powszechna), skupiająca piśmiennictwo światowe ze wszystkich dziedzin wiedzy, oraz bibliografia narodowa pojmowana jako zespól spisów różnych typów dokumentów. Bibliografia uniwersalna, se względu aa ogromną liczbę publikacji w skali światowej, jest dziś wlaści-

ne pojęciem historycznym (próby takich opracowań podejmowano w przeszłości). Wszystkie pozostałe bibliografie poza dwiema powyżej wymienionymi to biblio

grafie specjalne, niezależnie od tego, czy mają zakres pełny, czy ograniczony; czy są to spisy wydawniczo-formalne, czy leź treściowe.

Trzecie kryterium podziału spisów bibliograficznych, jakim jest ogólny zasięg chronologiczny, pozwala na wyróżnienie bibliografii retrospektywnej (obejmującej materiał za ubiegły, zamknięty okres), bieżącej (która w formie wydawnictwa ciągłego rejestruje piśmiennictwo najnowsze) oraz prospektywnej (zapowiada piśmiennictwo, mające się ukazać).

Biorąc pod uwagę metodę doboru materiałów do bibliografii, dzielimy bibliografie na kompletne (obejmują w miarę możliwości całość materiału w ramach przyjętego zakresu i zasięgu) oraz selekcyjno (w których dokonuje się wyboru pozycji rejestrowanych, najczęściej w aspekcie merytorycznym, (j. ze względu na wartość pozycji piśmienniczych oraz ich przydatność dla użytkowników). Jeżeli za podstawę podziału przyjmiemy metodę opisu, mamy do czynienia z bibliografiami rejestracyjnymi (stosującymi opis bet adnotacji) i odnotowanymi (opisy objętych nimi dokumentów są uzupełnione informacjami o ich treści, w postaci adnotacji lub analiz dokumentacyjnych — w tym drugim przypadku mówi się o bibliografiach

antycznych). Wreszcie — gdy jako kryterium rozróżnienia zastosujemy przo>

/ naczenio spisów (a więc ich cel i adresatów, czyli odbiorców), otrzymamy kate-o. • ^nnuVowy^ch- handlowy eh (wydawniczych i księgarskich), oraz bibliofilskich. W działalności bibliograficznej wysypuje również termin biblio-trafia międzynarodowa — oznacza on każde opracowanie bibliograficzne, które powstaje na drodze współpracy szeregu krajów. Ich pracownie bibliograficzne — bibliotekach, ośrodkach informacji naukowej czy instytucjach naukowych — przesyłają opisy dokumentów do centralnej placówki w tym kraju, który wziął na siebie obowiązek przygotowywania redakcyjnego i publikowania bibliografii.

Rodzaje opracowań bibliograficznych (bibliografii) mają charakter kategorii przeciwstawnych tylko w obrębię jednego kryterium podziału — poza tym mogą •• ystępować współrzędnie obok siebie jako cechy spisów, nie wykluczając się wzajemnie. Np. bibliografia narodowa jest bibliografią wydawniczo-formalną, ale także ogólną, rejestracyjną, bieżącą lub retrospektywną, oraz — przynajmniej w zamierzeniu — kompletną. Charakteryzując opracowanie bibliograficzne, rozpoczyna się od określenia jego formy i rodzaju, przechodząc następnie do analizy właściwości, idących rezultatem kolęjnych etapów jej powstawania (doboru materiałów, opisu, metod selekcji; układu itp.).

Szczegółową charakterystykę rodzajów opracowań bibliograficznych zawiera norma PN-89/N-01225 „Rodzaje i części składowe bibliografii", podają ją również podręczniki metodyki bibliograficznej.

W bibliotekach wykonuje się następujące prace bibliograficzne:

1) sporządzanie opisów pożądanych i zamawianych książek oraz innych materiałów do kartotek dezyderatów i akcesyjnej;

*2) wykonywanie opisów do kartotek zagadnieńiowych i pomocniczych;

3)    sporządzanie opisów do katalogów;

4)    przygotowywanie, redagowanie i wydawanie opracowań bibliograficznych różnego rodzaju.

Ponadto — w związku z prowadzoną działalnością informacyjną — biblioteki gromadzą opracowania bibliograficzne w różnych postaciach (książki, wydawnictwa ciągłe, maszynopisy, kartoteki), a także tworzą własne bądź wykorzystują u-ysfcane z innych instytucji komputerowe basy danych — zbiory czytelnych maszynowo opisów bibliograficznych piśmiennictwa z określonych dziedzin bądś reprezentującego pewne formy wydawnicze, dostępne w trybie wyszukiwania komputerowego w ramach zautomatyzowanych systemów informacyjno-wyszukiwawczych.

Opracowania bibliograficzne wchodzą w skład księgozbiorów podręcznych w czytelniach i agendach informacji, służąc do stałego użytku czytelnikom i bibliotekarzom większych placówek bibliotecznych. Są to w pierwszym rzędzie bibliografie narodowe, tytułów czasopism, dziedzin i zagadnień, terytorialne i osobowe, zalecające, wydawnicze i księgarskie.

Oprócz bibliografii w postaci wydawnictw, do celów informacji wykorzysty-"*ne *ą kartoteki (zagadnieniowe i inne) oraz tematyczne zestawienia bibliogra-l>5ne (własne i uzyskane z innych placówek biblioteczno-informacyjnych). Bierze »ię też pod uwagę bibliografie załącznikowe do książek i artykułów; niezbędny jest ich przejrzysty skorowidz, umośliwiąjący szybkie wyszukanie potrzebnej pozy-

cji.

Mniejsze biblioteki (szkolne, fachowe, małe publiczne) ogranicsąją zwykle przygotowywanie opracowań bibliograficznych do kartotok sagndnieniowych w ukła-

193