prapol020

czają ziemie polskie znajomość pierwszego kruszcu: miedzi. Używano go głównie do wyrobu ozdób, przeważnie drobnych, jak paciorki i wisiorki (labl. II, 16} rzadziej większych, jak bransolety cylindryczne, spiralnie zwijane z wąskiej taśmy miedzianej (tabl. II, 17). \Vvrabiano też ozdoby z muszli Spondylus, występujących w Morzu Śródziemnym. Kobiety kultury nadcisańskiej przędły len przy pomocy wrzecion drewnianych, zaopatrzonych w gliniany ciężarek (przę-ślik) i tkały płótno na prymitywnych krosnach pionowych. Krosna te składały się z dwóch wbitych w ziemię drągów,

Rys. 6. Rekonstrukcja części osady kultury ceramiki wstęgowej w Brześciu Kujawskim, w pow. włocławskim (według K. Jażdżewskiego).

górą rozwidlonych przytrzymujących drąg poprzeczny z zawieszoną na nim osnową. Zwisające pionowo nici osnowy obciążano płaskokulistymi lub płaskocylindrycznymi ciężarkami glinianymi, aby zapobiec ich plątaniu się.

Strój kobiecy kultury nadcisańskiej wyróżniał się bogactwem rozmaitych czdób. Na szyi, ramionach i rękach nosiły kobiety ozdoby z miedzi, muszli, kości, kamienia, kłów zwierzęcych a wyjątkowo i z bursztynu, na czole i policzkach paciorki miedziane, przyczepione zapewne do nakrycia głowy, a w okolicy bioder pasy czy fartuszki z paciorków glinianych, kręgów rybich czy muszli. Kręgi rybie a także kły dzika, wilka i psa, wchodzące w skład naszyjników, stanowiły zapewne rodzaj amuletów, chroniących od uroku czyli złych oczu. Także mężczyźni używali naszyjników, bransolet i ozdób czoła. Najokazalszą z ozdób kościanych reprezentują naramienniki z żeber zwierzęcych z wypukłymi ornamentami zygzakowatymi i innymi. Broń ludności kultury nadcisańskiej tworzył obok toporków z rogu jeleniego łuk, u innych grup ceramiki wstęgowej dotąd bardzo rzadko stwierdzony. Grodki strzał kształtu trójkątnego czy serco-watego wyrabiano z krzemienia lub obsydianu. Ludność omawiana czciła jakieś bóstwo macierzyńskie, opiekunkę rolnictwa i zwierząt domowych wyobrażając je sobie w postaci kobiety o pełnych kształtach. Gliniane posążki tego bóstwa (tabł. II, 14) spotykamy w osadach kultury nadci-sariskicj obok posążków zwierzęcych, mających zapewne również charakter religijny. Kult ten, zadomowiony w kulturze nadcisańskiej ped wpływami idącymi z Bałkanu czy z Azji Mniejszej, zdaje się wskazywać na panowanie u omawianej ludności ustroju matriarchalnego, w którym głową rodziny była matka, zawdzięczająca swe stanowisko temu, że jej praca na roli stanowiła podstawę bytu rodziny. Ludność omawiana grzebała zmarłych również w pozycji skurczonej (ryc. 7), orzy czym mężczyzn układano z reguły na prawym beku kobiety zaś na lewym, co miało swe źródło w jakichś wierzen^:ach i związanych z nimi przepisach religijnych.

Niejeden rys wspólny z kulturą nadcisańską ma inna kultura południowego pochodzenia, zjawiająca się równocześnie z dwiema poprzednio opisanymi grupami ludności ceramiki wstęgowej a mianowicie południowo-morawska kultura ceramiki malowanej. Za swego centrum w południowych Morawach przenika ona poza Karpaty, gdzie stwierdzono obecność jej w Sandomierskiem, Lubel-

35