prapol057

rozwiniętym odlewnictwem, które zalewały swymi wyrobami południowe ziemie Polski. Świadczą o tym znajdowane w zachodniej Małopolsce i na Śląsku siekierki z tuleją zdobioną potrójnymi kąlami -wpuszczanymi w siebie (labl. X, 6), miecz węgierski z Raciborza, czerpak brązowy, z Biskupic, w pow. miechowskim i niektóre ozdoby.

Kultura tarnobrzeska

Liczne wyroby brązowe, sprowadzane z poza Karpat: ze Słowaczyzny, Węgier i Siedmiogrodu, spotykamy też w widłach Wisły i Sanu i na północnym brzegu obu rzek, dokąd już w poprzednich dwóch okresach docierały importy węgierskie i gdzie rozwija się obecnie kultura tarnobrzeska [zwana dawniej ś r o d k o w o - m a ł o p o 1 s k ą), ziiana dotąd wyłącznie ze skarbów i luźnych znalezisk. A więc znajdujemy tu nie tylko węgierskie miecze i groty oszczepów oraz siekierki z tulejką dziobatą (tabl. X, 5), lecz także importowane z poza Karpat tarczki ozdobne i bransolety z czworograniastej sztabki. Ale z wpływami słowacko-węgiersko-rumuńskimi krzyżują się tu oddziaływania kultury ..łużyckiej", idące z zachodu. Świadectwem ich jest m. in. pojawienie się tu siekier z wysokimi brzegami, naramienników z tarczami spiralnymi oraz bransolet taśmowatych zdobionych pasmami linij poprzecznych i kątów wsuwanych w siebie, przy czym uderza, że dwa pierwsze typy przetrwały tu dłużej niż na rdzennym terytorium kultury „łużyckiej". Obok towarów przywoźnych spotykamy tu jednak także -wyroby miejscowe, świadczące o powstaniu w IV okresie brązowym rodzimego przemysłu odlewniczego, częściowo przerabiającego obce wzory, częściowo jednak wytwarzającego nowe fermy ozdób. Takimi ozdobami oryginalnymi są grube, ciężkie, zamknięte naszyjniki odlewane naokoło jądra glinianego oraz naszyjniki otwarte ze zwężającymi się końcami (tabl. X, 11), z przeróbek zaś wzorów „łużyckich" wymieniamy bransolety z grubej sztaby z zachodzącymi na siebie końcami. Z kultury „łużyckiej" zapożyczona też została ornamentyka tych -wyrobów miejscowych. Dane powyższe wskazują, że kultura tarnobrzeska (środkowo-mało.polska) powstała jako wvnik silnych oddziaływań kultury „łużyckiej" na obce podłoże etniczne. Ten podbój handlowy i kulturalny poprzedził i przygotował zajęcie tego obszaru w następnym okresie przez prasłowiańską ludność kultury „łużyckiej".

Kultura ulwówecka

Inna kultura o charakterze podobnie mieszanym powstała na wschodniej peryferii zasięgu kultury „łużyckiej" między Wieprzem a górnym Bugiem. Jest to kultura ulwówecka, tak nazwana od typowego cmentarzyska odkrytego w Ulwówku, w pow. sokalśkim. Tutaj jednak w przeciwstawieniu do kultury środkowo-małopolskiej, podlegającej tylko wpływowi kultury „łużyckiej", przyjąć musimy dopływ ludności kultury .łużyckiej", mieszającej się z ludnością miejscową. Formy naczyń z ornamentyką ukośnych lub poziomych żłobków (ryc. 21, 8) wskazują, że przybysze należeli do grupy środkowo-polskiej kultury „łużyckiej", używającej ceramiki żłobkowanej. Jednakże występowanie obok grobów ciałopalnych obrządku róeciałopalnego, który w Ulwówku przeważa, zdaje się wskazywać na przetrwanie tu obok przybyszów ludności miejscowej, zachowującej mimo asymilacji kulturowej dawny obrządek pogrzebowy. Jeszcze dalej v/ kierunku wschodnim sięga w IV okresie epoki brązowej ekspansja handlowa kultury „łużyckiej", jak wynika z występowania typowo „łużyckich" form ozdób i narzędzi na wschodnim Wołyniu i Ukrainie (por. n. p. naramienniki z tarczami spiralnymi z powiatu owruckicgo, siekierkę skrzydlatą znalezioną w Czernichowie i t. dj.

V okres epoki brązowej (najmłodszy okres brązowy) 900—700 przed Chr.

W najmłodszym okresie brązowym ludność kultury „łużyckiej" zajmuje nadal całą Polskę, rozszerzając się zarazem silnie w kierunku południowo-wschodnim. Grupy miejscowe, istniejące w poprzednim okresie, możemy wyróżnić i obecnie, poza niewielką grupą wschodnio-wielkopolską, osłabioną widocznie przez odpływ znacznej części ludności ku północy, gdzie wspólnie z ludnością grupy^r środkowo-polskiej wytworzyła ona w okresie poprzednim grupę mazursko-warmijską. Obok grup dawnych powstają trzy nowe: kielecka, tarnobrzeska i środkowo-śląska. Uderza, że tak ożywione w poprzednim okresie stosunki handlowe ziem polskich z Węgrami i Słowaczyznę ustępują obecnie na drugi plan (ryc. 22), natomiast Polska zachodnia i południowa nawiązuje teraz wymianę towarów z zachodnią Europą, a Pomorze i północna Wielkopolska poza tym ze Skandynawią. Stosunkom han-

107