prapol066

nymi granicami Polski kultury: wysocka i scytyjska, które tu wspominamy, bo pierwsza z nich powstała przy współudziale kultury „łużyckiej", druga zaś wywarła pewien wpływ na losy kultury łużyckiej.

Kultura łużycka, posuwając się z każdym okresem dalej ku wschodowi, dociera obecnie aż do okolicy Grodna, na Polesie, w głąb Wołynia, na Ruś Czerwoną i na Podole, traci natomiast na terenie na północnym-zachodzie. Długie ■wieki spokojnego rozwoju, niezamąconego dotąd żadnym niebezpieczeństwem zewnętrznym, spowodowały wzrost siły liczebnej i dobrobytu ludności, a ożywczy wpływ stosunków handlowych i kulturowych, nawiązanych z rozmaitymi wyżej rozwiniętymi krajami na południu i zachodzie Europy, pociągał za sobą .podnoszenie się poziomu kultury materialnej, przyswajanie sobie rozmaitych zdobyczy technicznych, a nawet przenikanie pewnych nowych idei religijnych. Szczególnie bliskie stosunki łączyły ludność kultury „łużyckiej" z obszarem wschodnich Alp i Wło-ćh północnych, zamieszkałym wówczas przez ludy iliryjskie, ale nie zerwały się też dawne związki z Węgrami. Częściowo odrębny charakter miały stosunki łączące kulturę „łużycką" z dwoma ludami, które w drugiej połowie wczesnego okresu żelaznego zaczęły zagrażać jej całości, mianowicie z twórcami kultury pomorskiej i ze Scytami. Z grup miejscowych kultury „łużyckiej" istniejących w poprzednim okresie zanika we wczesnym okresie żelaznym grupa kielecka, wchłonięta zapewne przez grupę gómośląsko-małopolską. Grupa zachodnio-wielkopolska podlega bardzo silnym wpływom kulturowym idącym ze środkowego Śląska, które potrafiły nawet do pewnego stopnia zatrzeć pierwotne różnice między grupą środkowo-śląską a zachodnio-wielkopolską kultury „łużyckiej". Grupa kaszubska, wykazująca już w poprzednim okresie różne cechy swoiste, przetwarza się teraz w odrębną kulturę, zwaną pomorską, a grupa mazursko-warmijska kultury „łużyckiej" roztapia się w podbitej bałlyjskiej ludności tubylczej. Powstaje natomiast po obu stronach środkowej Wisły nowa grupa kultury „łużyckiej": mazowiecko-pod-laska, nad dolną Wartą grupa górzycka, a na Lużycach i w części Dolnego Śląska grupa bielińska. Wreszcie odłam* ludności grupy zachodnio-wielkopolskiej kultury „łużyckiej", złączywszy się może po drodze z przedstawicielami grupy gómośląsko-małopolskiej i tarnobrzeskiej, zajmuje północną część Rusi Czerwonej i południową część Wołynia, wytwarzając tu w zmieszaniu z ludnością miejscową kulturę Wysocką.

Bujny rozkwit kultury łużyckiej na Śląsku i w zachodniej Wielkopolsce

Najbujniejszy rozwój ze wszystkich grup kultury „łużyckiej¹* wykazują obecnie grupy środkowo-śląska i zach o dnio-wielko polska. W Wielkopolsce możemy wyróżnić dwie fazy rozwojowe odpowiadające pod-okresom C (700—550 przed Chr.) i D okresu halsztackiego (550^:—400 przed Chr.). Starszą fazę reprezentuje tu ceramika malowana, młodszą ceramika inkrustowana.

W starszej fazie okresu halsztackiego południowo-zachodnia Wielkopolska mniejwięcej aż do linii Warty z dodatkiem części powiatów średzkiego i śremskiego na prawym jej brzegu, wykazuje bardzo bliskie pokrewieństwo ze Śląskiem środkowym. Jedynie na podstawie zasięgu nielicznych typów ceramiki możemy wyróżnić dawną granicę między grupa zachodnio -wielkopolską a grupą środ-kowośląską, istniejącą w okresie V. Dlatego też będziemy tu traktować obie grupy łącznie. W ceramice do zasobu form południowo-zaohodniej Wielkopolski i Śląska, odziedziczonych po okresie poprzednim, dochodzą obecnie różne nowe typy, przeważnie wytworzone na obszarze iliryj-skim (w północnych Włoszech, we wschodnich Alpach i nad środkowym Dunajem) i docierające przez Czechosłowację do Śląska i Wielkopolski. Formą przewodnią są wazy baniaste z zazwyczaj dość wyraźnie oddzieloną, zwężającą się ku górze szyjką i lejkowatym brzegiem (tabl. XIII, 1—2), Zdobiono je u nasady szyji często listwą karbowaną paznokciem lub też trzema rożkowatymi guzami (tabl. XIII, 2) i zaopatrywano nieraz w listewki w dolnej części brzuśca. Podobne zwężające się ku górze szyjki i lejkowate brzegi mają też niektóre czarki, misy, naczynia w kształcie zwierząt (tabl. XIII, 6) i inne rzadsze formy.

Z innych naczyń zasługują na uwagę dwojaki i trojaki (tabl. XIII, 3), złożone z dwóch lub trzech naczyń, połączonych rurkami, a z naczyń grubszej roboty garnki jajowate z uszkami, guzkami lub krótkimi listewkami pod krawędzią, przykrywane nieraz pokrywami stożkowatymi zakończonymi przedziurawionym nieraz guzkiem, dalej sita dzwonowate i talerze krążkowe (tabl. XIII, 16). Talerzy tych, spotykanych na Śląsku już w okresie poprzednim, uży-

125