ingarden10

260

O poznawaniu dzida literackiego

języka czy zespołu kulturalnego. Szczegółowe zagadnienia, które tu się nasuwają, dałyby się sprecyzować dopiero w całkiem konkretnym badaniu. Tu chodzi mi jedynie o to, by zwrócić uwagę 'tyl.lco na samą ideę takiego zadania historii literatury.

JO co fDH\eot>ANS Naszkicowaną wialnie problematykę należy odróżnić od historii

Nit tfY&lć

Ą. kJ*_rr nfSOrUri '&rt

ktofocip tc ( UtJ&nihii /jn ^ce^zo-^e

ro jesr rvc/e Air wtc r/is ^ir:

ZASi£6

Pocirmośq

przemian smaku estetycznego w obrębie obcowania z literaturą jako też od historii różnych reakcji czytelników na tak lub inaczej konkretyzowane dzieła literackie. Te dwie grupy zagadnień nie należą już do historii litera tury, lecz do historii życia iliterackiego społeczeństw kulturalnych¹. Ta ostatnia jest — jeżeli tak wolno powiedzieć — pewnym _subtektyw-n^e zorientowanym pendent do historii konkretyzacji dziełau^ reckiego.

Zagadnienia historii konkretyzacji dzieła literackiego związane są blisko z zagadnieniami „życia”, pewnego dzieła ltteręcklego.w dwu różnych .nasuwających się znaczkach: a) „życia” dzieła literackle-go w jego konkretyzacjach, b) ..życia” dzieła w sensie przemian, jakim dzieło ulega dzięki przemianom zachodzącym w ieeo konkretyzacjach.

' ad a) "W pierwszym wypadku chodzi o zbadanie „życia" dzieła w pewnej literackiej .społeczności przede wszystkim w sensie przemian zasięgu jego „poczytności" w różnych okresach czasu, zarówno co do rozmiarów zasięgu, jak 1 co do kategorii czytelników, do których dzieło dociera i na których działa. Po wtóre, wysuwa się zagadnienie zmiennej roli i wagi dzieła w całości współistniejącej i wciąż narastającej literatury, jako też w ogólnym dorobku kulturalnym danej społeczności. Dzieła, które w pewnym okresie wartością swą (estetyczną czy ogólnokulturalną) dominowały

ft.0D.47    wśród dzieł danej epoki (nowo powstałych czy „odziedziczonych”),

w epoce następnej — przez zmienianie się całości narastającej lite-/;tf (6N/A 5 iC ratury i przez kontrast do nowo powstałych dzieł — tracą to wyróż-KteftA flCK | n^C niaj‘l^c« J^e stanowisko lub też odwrotnie, będąc początkowo „bez znaczenia", dochodzą w następnej epoce „do głosu" (np, u nas dzieła P -( &Ł tj    Norwida) ltp. W śwleote literatury żywej dokonują się nieustanne

[CoLCJtJrfłl    zmiany wzajemnej, .w z g 1 ę dn e j .h i e r a r c h i i d z ie ł, 00 zwią-

<?noc*\Cń    zane jest nie tylko z pojawianiem się nowych dzieł, lecz także z prze-

fuJdrtć -łuic^ mianami dokonującymi się w konkretyzacjach. I tu pojawiają się h<łjiĄłtJt)inc/ ______

we rfiocfp^

‘Nie należy mieszać życia literackiego 1 „życia" dzielą literackiego, którym zaraz się zajmę.

Dodatek

2(51

¹ OL />ą >-CONC.

^NAD,.

tOM<

? •

specjalne zagadnienia z zakresu historii literatury, o ile mi wiadomo, dotychczas systematycznie nie opracowywane.

od ,b) W naukowym badaniu odróżniamy ściśle dzieło literackie i jego zmienne konkretyzacje, a nadto rozporządzamy środkami naukowymi, by to rozróżnienie konsekwentnie przeprowadzić. Natomiast czytelnicy, będący — jeżeli wolno tak powiedzieć — naiwnymi konsumentami literackimi, biorą dzieła czytane sub specie konstytuowanych przez siebie konkretyzacji; lub inaczej powiedziawszy — za dzieło literackie uważają konkretyzację właśnie przez nich ukonstytuowaną. Nie zdając sobie sprawy z relatywnośoi konkretyzacji co do pewnych jej szczegółów w stosunku do własnej struktury psychicznej l indywidualnego sposobu czytania, absolutyzują te konkretyzacje uważając je za dzieło od własnego sposobu czytania niezależne. Samo dzieło literackie, jako initersubiektywny twór schematyczny, kryje się niejako poza konkretyzacją, zostaje przez nią przesłonione.

jPonieważ w poszczególnych epokach literackich konkretyzacje te bywają w przeważającej ilości wypadków tworzone w pewien typo^ wy~ spoa6B7~Wtęc dgfig dzieło uchodzi w om eh czytćlnlków-konsTT"

U PiW,A t* A Czxt*nl£

OL.

I

mentów za dokładnie takie, jakim się wydaje .w tych wocLle pewne^ go'typu zbudowanych konkretyzacjach. Tak zwana icryiyKO literacka me oaje nam właśnie nic Innego jak przedstawienie i opis współczesnego krytykowi typu konkretyzacji dzieła, utóżsamtcjnych z samym dziełem. Tym samym twierdzenia krytyki literackiej są obarczone pewną, z istoty jej płynącą relatywnością a zarazem właśnie ich pojawienie się przyczynia się nie tylko do „utrwalenia” (w piśmie) pewnego typu konkretyzacji danego dzieła, ale i do rozpowszechnienia tego sposobu konkretyzowania dzieła. Albowiem czytelnicy-konsumenci zaczynają pod wpływem krytyki konkretyzować dane dzieło w podobny sposób i wiozieiTw powstają-cych konkretyzacjach sanlo dZlelgł

Jeżeli w tej sytuacji przechodzimy przez szereg epok i atmosfer literackich, ewentualnie przez krytykę literacką utrwalonych, to wydaje się nam, że dzieło literackie (utożsamione przez czytelników z konkretyzacjami) samo się zmieniaw przebiegu historycznego procesu (abstrahując już od tych wszystkich względnych przemian, jakby naświetleń, -którym dzieło ulega w związku ze wspomnianym sub a) faktem zmiany jego literackiego otoczenia). W tym ujęciu wzdęte dzieło literackie ma swoje szczególne życie historyczne; może ono być także obiek-

KRrrrM Lir i

~h/°az? rr-sp\ ktfrTKuczni ;

koń cne ty 7*4/

o u et a

OCtAMI roMKR NID Cl DZl£LO Ciy/ezNiK I

Ł .