ingarden12

264 O poznawaniu dzieła literackiego

264 O poznawaniu dzieła literackiego

e ci£<*o

t£>R.zrzi\i <>■ OTił(*

eharakterologii, Jęcz nadto z całego szeregu nauk pomocniczych (np. historycznej psychologii indywidualnej, ogólnej historii politycznej i historii kultury). Obie natomiast muszą korzystać z materiałów dostarczanych przez krytyką literacką, jako też opierać sią na pewnych wynikach ontologii dzieła literackiego.

0 obu tych działach wiedzy o literaturze na/leży przeto jeszcze pokrótce pomówić.

III. KRYTYKA LITERACKA

■ § 10.

Z wywodów dotychczasowych łatwo wywnioskować, jakie zadanie stawiam „krytyce literackiej”. Nie łudzą sią, że to, co dotychczas tą nazwą oznaczano, pokrywa się z tym, co chciałbym widzieć w krytyce literackiej. Olbrzymia większość faktycznie ogłaszanych artykułów i rozpraw, które zalicza się do tzw, krytyki literackiej, nie spełnia wcale zadań, które tu mam na oku. Służą one na ogół zupełnie odmiennym celom, jak np. celom czysto publicystycznym, informowaniu publiczności w jak najprzystępniejszy sposób o ukazaniu się i o tzw. „treści” nowych książek, z dodaniem dość dowolnych i zdawkowych uwag na temat tzw. „wartości” książki. Propaganda in plus i in minus odgrywa najważniejszą tu rolę, przy czym

0    „ocenie” decydują niejednokrotnie wzglądy zupełnie uboczne. Czy

1    o ile tego rodzaju „krytyka” literacka jest potrzebna i jaką wartość sama przedstawia, nie zamierzam tu rozważać. Dla nauki o literaturze może odgrywać najwyżej rolę pewnego materiału historycznego, który może być w pewnej mierze, .przy należytej ostrożności, spożytkowany przez późniejszych historyków literatury. Ale obok tego rodzaju publicystycznej „krytyki” istnieje, a przynajmniej . możliwa jest i inna. Faktycznie istniejące dzieła tej innej krytyki, być może, nie zawsze uświadamiają sobie swoje zadania, ale mogą, nawet w obecnym stanie, dostarczyć cennych materiałów dla nauki o literaturze w obu jej postaciach. Trzeba tylko wyraźnie sprecyzować' dziedzinę przedmiotów ^ej rozważań i określić jej zadania.

Przedmioty badania krytyki literackiej w znaczeniu, które pragną tu ustalić, stanowią 'przede wszystkim indywidualne, dzieła literackie dok ład n le w tej postaci wzięte, jak się iw da-pej konkretyzacji przedstawiają krytykowi literac-

•    • /»'.6Xśv-.    *.Vv.v    w*.    • * .»*

-L-MhWj

265

Dodatek

tRYFric

U If A4UŚ(

oGimtWr

.. •( t i

kiemu. Krytyk winien sobie zdać sprawę, że pierwszym jego zadaniem jest doprowadzić dzieło czytane do konkretyzacji estetycznej, i to takiej, w której dochodzi do ukonstytuowania się możliwie pełnej polifonicznej harmonii estetycznych .walorów dzieła. Zasadniczą, że tak powiem, „wyjściową" postawą krytyka literackiego wobec idzieła jest postawa estetyczna. Ponadto krytyk przy całym swym usiłowaniu wiernego skonkretyzowania dzieła wcale nie musi starać się o wyswobodzenie się z.zależności właściwego mu sposobu estetycznego odbioru dzieła od swej organizacji psychicznej i od uwarunkowania przez atmosferę literacką i kulturalną, w której sam żyje. Zachodzenie tej zależności powinien sobie jednak uświadomić, aby bezprawnie nie absolutyzować konkretyzacji dzieła przez siebie przeprowadzonej i nie uważać jej za jedynie możliwą. Ale pozostawanie pod wpływem tej zależności przy konkretyzowaniu dzieła należy do jego istotnych funkcji, co — jak wynika z poprzednio przeprowadzonych rozważań — wcale nie wyklucza się z obowiązującym krytyka usiłowaniem żeby przeprowadzona przezeń konkretyzacja była jak najbliższa dziełu i pozostawała w granicach odmian przez nie dopuszczonych.

Dopiero w chwili, gdy udało się już krytykowi przeprowadzić taką konkretyzację dzieła, musi on podjąć się nowego wysiłku dokonanego już w czysto poznawczej postawie, mianowicie uświadomić sobie wyraźnie i adekwatnie przynajmniej .istotno rysy danej konkretyzacji dzieła jako też przeprowadzić jej opis. W opi-    ^

sie tym powinna być zawarta nie tylko pojęciowa rekonstrukcja bu- ^ ‘ dowy dzieła w konkretyzacji, w jego wszystkich warstwach, dyna- ₍1^RT?£,^C' l mice, kompozycji itd., ale nadto muszą być wydobyte na jaw istotne ^{ir 1} ■ ^ci, momenty zestroju polifonicznego wartości estetycznych ukonstytuowanych w danej konkretyzacji. Pokazanie lub przynajmniej    , .

udostępnienie tych .wartości czyteLnikowi — przy pomocy odpowied- ki C •niej techniki — wyrobienie na tej drodze wrażliwości czytelnika na kia/wUłMOŚc te wartości, stariowi bardzo ważną funkcję społeczno-literacką tak CSTCIYcr pojętej krytyki. Jest ona doniosła dla losów samego dzieła. Krytyk O cl?'€W\ do pewnego stopnia „otwiera oczy" mnie! wprawnym i Wrażliwym czytelnikom na budowę dzieła i na te możliwości, które ono w sobie _ ^    ,

LIT

0037

0 *1 DA«J DoA i

PdttStiłC# His u r.

in^tyjg-ppgWa3iąc~dd różnego rodzaju konkretyzacji. Wpływa ona da- ¹ fej~ ftą ukształtowanie się atmosfery literackiej w pewnej społecz- dl ności kułturalne.l 1 .w pewnym czasie. Wreszcie dostarcza przyszłym historykom literatury materiału do ich badań historycznych. Przeprowadzenie trafnej i ważnej oceny artystycznej dzieła i estetycznej