68593 ingarden9

258 O poznawaniu dzieła literackiego

258 O poznawaniu dzieła literackiego

przechodzi w różnych epokach różne koleje w tym znaczeniu, iż zmienia się jej rola w ogólnym dorobku kulturalnym 1 w życiu narodu czy zespołu kulturalnego, który daną literaturę .wytworzył. \ptwierają się tu bardzo szerokie perspektywy tak pojętej historii AjN&iŚ literatury, które wiążą ją z historią kultury i z historią politycznych ^    i społecznych przemian tudzież procesów rozwojowych pewnej spo-

o łecznośct.

zagadnień. Na jedną z nich pragnę tu Jeszcze zwrócić uwagę,

Ale. żeby tę właśnie dziedzinę najgłębszych zagadnień historii literatury należycie opracować, trzeba uwzględnić jeszcze inne grupy

§ 8-

Fakt istnienia różnyoh dopuszczalnych i z tego powodu równouprawnionych konkretyzacji tego samego dzieła literackiego otwiera przed historią literatury nowe zadania, które, o ile mi wiadomo, dotychczas nie były opracowywane. Chodzi mianowicie o nakreślenie historii konkretyzacji pewnego określonego dzieła Literackiego* w pewnej epoce lub w różnych epokach, a w związku z tym

0    historię „życia” dzieła literackiego. Pojęcie „życia” dzieła literackiego podałem w książce swej pt. Das literarische Kunstwerk, pozwolę sobie więc odwołać się do mych tam przeprowadzonych wywodów ', a tu ograniczę się ty Liro do naszkicowania zagadnień historii literatury z tym związanych.

--Jedno i to samo dzieło 'literackie, czy,tane..:przez,:wielu_czytelni-ków i w różnych okolicznościach, prowadzi — jak już zaznaczyłem — do powstania wielu różniących się między sobą pód ręzmaitymi względami konkretyzacji tego dzieła. Powstają one w różnych czasach, co więcej, nieraz w różnych epokach literatury, resp. atmosfer literackich, a tym samym w rozmaitych warunkach, które wpływają na ich ukształtowanie. Jakkolwiek w bezpośrednim przeżyciu dostępne in concreto tylko jednemu czytelnikowi, mogą one być jednak — jak .poprzednio zaznaczyłem — przy pomocy opisów podane do wiadomości innym czytelnikom i w ten sposób, pośrednio, przynajmniej w niektórych swyoh rysach utrwalone. Tak oto tworzy się literatura o konkretyzacjach pewnego dzieła, którą możemy skonfrontować z samym dziełem. Porównując opisy

1    zeznania o konkretyzacjach tego samego dzieła, pochodzące z róż-

¹ Por. 1. c., § 64.

tt

, ........ •

Dodatek

259

nych czasów, przekonywamy się, że mimo wszystkich indywidualnych różnic zachodzi bliskie pokrewieństwo miedzy konkretyzacjami powstałymi w .bej sarpcj epoce jjt.e.ra ęjk. j. e j. Pokazuje się, że ,.atmosfera literacka" panująca w danym okresie ńa pewnym terenie nakłania czytelników do pewnego określonego sposobu czytania

1

«•

r

Hi

JS

tk

V-

& ^

Z

i

5

dzieła, a więc i do pewnego sposobu Je go k o n k r ef y-loTOm Sposób ten może być dla dzieła konkretyzowanego mniej lub "więcej korzystny lub niekorzystny. W pierwszym wypadku konkretyzacje nie tylko są zgodne z własną budową dzieła, lecz nadto dokonane w nich wypełnienia miejsc niedookreślemia i płynące stąd polifoniczne zestroje- jakościowe uwypuklają istotne wartości dzieła. Oczywiście nie -wszystkie konkretyzacje w danej epoce są tego rodzaju, ale ważne jest to, że wartościowe i bliskie dziełu konkretyzacje przeważają u kulturalnych czytelników. Wówczas dzieło „-przeżywa” okres swej świetności. Ale potem epoka się zmienia. Pojawiają się np. nowe wielkie dzieła odmiennego typu lub zewnętrzne warunki (np. polityczne) wpływają na zmianę struktury psychicznej czytelników i ioh postawy wobec dzieła, albo wreszcie przychodzi po prostu przesycenie się dziełami pewnego typu. W następstwie tego dzido albo w ogóle nie znajduje czytelników, albo też- zaczynają się coraz częściej pojawiać konkretyzacje odimiennego typu. N,p. miejsca niedookreślemia bywają wypełniane w typowo odmienny sposób lub też nie dochodzi do ukonstytuowania się w konkretyzacjach pewnych określonych wartości estetycznych, a miejsce ich zajmują inne itp.

W tym. wszystkim .najważniejsze dla nas jest. .że .konkretyzacje, któr§...vvystępują w poszczególnych epokach,-są wykładnikiem..przede-wszystkim stosunku między dziełem a. .atmosferą. Utcrącką_..danej.. epoki, a dopiero w drugim rzędzie stosunku między dziełem.a. indy-dywldualną strukturą czytelnika. Dzieło nabiera w swych konkretyzacjach postaci typowej dla epoki. Trwając zaś w różnych epokach literackich, dzieło widziane niejako przez swe konkretyzacje zdaje się ulegać charakterystycznym zmianom 1 rozważane pod tym kątem widzenia staje się szczególnym^przedmiotem historycznym, czasowym, gdy natomiast rozważane samo w sobie, w możliwie wiernej mu rekonstrukcji, jest przedmiotem p o-nadczasowym.    *-

Otóż, o ile tylko rozporządzamy wystarczającym materiałem informacyjnym. możemy przystąpić do zbadania d zj_ę.j_ó.jVz.-k on-k r e t y z a c j i określonego..dzieła. w..rozwoju literatury pewnego

ttor

Koft?vsmĄ

tm iąkią ePaK<

ZTT)/'a n a.

MJlłęKJu na&ec <JveA2 .

t sine, (ja*/, ćuĄuMje. ‘floe. uwnefnJcru/L

yne/nJc

nt‘e<4i_____

KON łCKC, T    •

. -f ■    /

JOTWw

hryifcdnii

Jdo lit

Badan ic oziejón, klon    z/cji

^CZ^l JAK    ^J

P 0_S [filCGKNO TfcSf

6o Qns».licOh/c>n5