prapol031

two po kulturze tardenoasfkiej (por. wyżej str. 25). Wśród większych narzędzi kamiennych obok siekier o grubym obuchu z krzemienia i skał krystalicznych oraz dłut krzemiennych o rozmiarach nieraz miniaturowych spotykamy tzw. żłobce, przeznaczone do drążenia czółen, koryt, •niecek itd., przejęte z kultury praugrofińskiej (por. sir. 47). Drobne narzędzia wykonywać musiano — w braku dobrego krzemienia na miejscu — ze słabo łupliwego, brunatnego lub różowego krzemienia bałtyckiego, występującego w formie małych otoczaków, co utrudniało wyrób prawidłowych wiórów. Stąd też ogromną większość drobnych narzędzi wyrabiano z odłupków z zachowaną w znacznej części korą. Za to wykończano narzędzia te staranniej przez wygładzanie ich krawędzi użytkowej, co stanowi charakterystyczny rys grupy rzucewskiej, przyjęty może pod wpływem kultury praugrofińskiej. Do polerowania tych narzędzi oraz większych wyrobów gładzonych służyły płyty z piaskowca, na których posuwano przedmiot gładzony ruchem kolistym wzdłuż obwodu płyty, tak że środek jej pozostawał przy tym nietknięty i w miarę zużywania się przestrzeni użytkowanej coraz bardziej wystawał. Ten sposób polerowania przyjęto również od kultury praugrofińskiej. Ludność grupy rzucewskiej używała licznych ozdób bursztynowych (paciorków, wisiorków i guzów), podobnych do tych, jakie nosiła ludność amfor kulistych, a rzadziej także ozdób kościanych. Mieszkała ona w prostokątnych domach słupowych, iakic odkryto w Rzucewie pod Puckiem i w Suchaczu pod Elblągiem. Zmarłych grzebała w postaci skurczonej zakopując ich z reguły w obrębie mieszkań bez żadnych darów grobowych. Zwyczaj ten. spotykany m. in. także w krakowskiej grupie ceramiki sznurowej, tłumaczy się zapewne przekonaniem, że zmarły ma i po śmierci prawo do swego domu WTaz z całą jego zawartością, i dla tego podobnie, jak to się dzieje u niektórych dzisiejszych Ludów pierwotnych, w razie śmierci głowy rodziny opuszczano dom, grzebiąc w nim zmarłego iej właściciela i budując dla pozostałych przy życiu inne mieszkanie. Grupa rzucewska sznurowców reprezentuje praw-doDodobnie pierwszą komórkę organ^:zacv^;ną. z której rozwinęła się później rodzina ludów bałtyjskich (por. wyżej str. 50).

Nieco odmiennie przedstawia się kultura tych odłamów sznurowrów. które zafęły urodzajne tereny lessowe południowej Polski i Rusi Czerwonej, mianowicie grupy śląskiej, krakowskiej, złockiej i nadbużańskicj. Co najmniej dwie z nich: złocka i nadbużańska, jak tego dowodzą znaleziska zboża zwęglonego w jej osadach, a zapewne i grupa śląska przyswoiły sobie umiejętność uprawy roli.

Sznurowcy śląscy i krakowscy    •

Grupa śląska (marszowicka) kultury ceramiki sznurowej wykazuje w starszej swej fazie znaczną zależność od sasko-turyńskiej ceramiki sznurowej, od której zapożyczyła amfory (tabl. IV, 9) i pucharki o esowatym profilu a równocześnie utrzymuje bliskie stosunki z grupą zachodnio-polską, z którą łączy ją używanie pucharów doniczkowa tych. Formą rodzimą są dzbany (tabl. IV, 8). W młodszej fazie giną amfory i puchary doniczkowate a dzbany przetwarzają się na kubki z brzuścem prawie dwustożkcwatym (tabl. IV, 10) i wchodzą w użycie misy z listewkami poziomymi w miejsce uch. Zanika też ornament sznurowy ustępując miejsca ozdobom delikatnie rytym. Grupa krakowska sznurow-ców, zajmująca stosunkowo niewielki obszar (mniej więcej przedrozbiorowe województwo ‘krakowskie) po obu stronach Wisły, podlegała pewnym wpływom idącym ze Śląska, o czym świadczy przejęcie stamtąd niektórych form naczyń oraz toporków bojowych typu śląskiego. Do najbardziej charakterystycznych form naczyń należą amfory baniaste z czterema parami uch iu nasady szybki (tabl. V, 1) i puchary bez uch o profilu esowatym lub z lejkowatą¹, nieraz 'bardzo wysoką szyjką. Sznurowcy grupy krakowskiej dysponowali doskonałym krzemieniem z warstw jurajskich, mimo to jednak sprowadzali jeszcze surowiec popielaty, biało nakrapiany z okolic Święciechowa pod Zawichostem oraz wyroby gotowe (duże noże wiórowe) z czarniawego krzemienia wołyńskiego. Kobiety tej ludności nosiły ozdoby bursztynowe i miedziane, W obrządku pogrzebowym znać pewne wpływy wschodnie, idące z Ukrainy. Obok zwykłych grobów płaskich używano tu bowiem czasami przejęłych ze wschodu grobów niszowych, w kształcie szybu pionowego, od którego odgałęzia się dołem nisza dla złożenia zwłok (Nowy Daromin, pow. opatowski i Książnice Wielkie, pow. pińczowski).

Grupa złocka ceramiki sznurowej Niewielki jest też obszar grupy z ł o c k i e j ceramiki sznurowej, tak nazwanej od ogromnego cmentarzyska w Złotej, pow. sandomierskim. Zajmuje ona południową część powiatu sandomierskiego, powiaty opatowski), stopnicki, kie-

55