prapol056

wskazuje ceramika miejscowa (ryc. 21, 5—7), przedstawiająca mieszaninę form grup wyżej wymienionych, jakkolwiek obok tego spotykamy tu także typy swoiste, np. pokrywy tzw. obejmujące z krótkimi cylindrycznymi ścianami, spotykane poza tym np. w grupie kaszubskiej (tabl. IX, 2). Typową formę grobu stanowią płaskie groby popielnicowe, tworzące zwykle rozległe cmentarzyska oraz niskie kurhany z centralnym brukiem kamiennym, pod którym spoczywa nieraz kilkadziesiąt popielnic z nielicznymi przystawkami, przysypanych kośćmi spalonymi. Na krawędzi mogił spotyka się nieraz kupki kości bez ceramiki, zapewne nieco późniejsze od grobów centralnych, a między kurhanami znajdują się też groby płaskie. Używanie wielkich cmentarzysk płaskich łączy grupę mazursko-warmijską z grupą kujawsko-chcłmińską, grzebanie zmarłych na obwodzie starszych mogił i w grobach płaskich między kurhanami przypomina zwyczaje zaobserwowane w grupie wschodnio-wielkopolskicj kultury łużyckiej, natomiast umieszczanie większej ilości grobów pod wspólnym brukiem jest niewątpliwe dziedzictwem grupy środkowopolskiej. Grupa mazursko-warmijska ebejmuje poza powiatami ciechanowskim, mławskim i przasnyskim w województwie warszawskim także zachodnią część województwa olsztyńskiego wraz z Warmią, dochodząc ku północy aż do Pregoły.

Inne grupy kultury „łużyckiej"

Dość bliski związek z grupą mazursko-warmijską kultury „łużyckiej*' wykazuje grupa kaszubska tej kultury. I teraz panują tu powszechnie kurhany, sypane zwykle nad brukiem kamiennym i zbudowane z ziemi i kamieni albo też złożone z środkowego jądra kamiennego i otaczającego mogiłę szerokiego kręgu kamiennego. Podobnie jak w grupie mazursko-warmijskiej i tutaj kurhan zawiera zwykle większą ilość grobów, przy czym obok grobu centralnego, mającego nieraz kształt skrzyni, znajdują się dalsze, później wkopywane popielnice na obwodzie mogił. W ceramice (tabl. IX, 1—4) obok rzadkich form z ornamentyką guzową typu zachodnio-wielkopolskiego (Niestępcwo, pow. kartuski, tabl. IX, 3) przeważają formy pokrewne ceramice grupy ku-jawsko-chcłmińskiej, a używanie pokryw obejmujących z kilku otworami (tabl. IX, 2) łączy grupę kaszubską z grupą mazursko-warmijską. Nadmorskie położenie wystawiało grupę kaszubską na wpływy dące z północy, czym tłumaczy się obecność niektórych wyrobów brązowych skandynawskich, jak guzy podwójne czy brzytwy z esowato wygiętą rękojeścią zakończoną tarczą spiralną.

Kurhany panują również na obszarze grupy zachodniopomorskiej kultury łużyckiej. Podobnie jak w okresie poprzednim warstwę kości spalonych przykrywano nieraz rodzajem bruku kamiennego. Typowe, bogato wyposażone groby z tego okresu odkryto w Baniach w powiecie gry-fickim oraz w Brzeźniaku, w powiecie łobeskim. Ceramika (ryc. 21. 9—12) ma tu wyraźnie charakter „łużycki" i wykazuje bliskie związki z grupą zachodnio-wielkopolską (por. tabl. IX, 11 i 13), a to samo powiedzieć można o znacznej części ozdób i narzędzi, n. p. o szpilach, zapinkach, naszyjnikach, nożach, sierpach. Tylko niektóre formy wyrobów brązowych stanowią import z północy (n. p. zapinki lane z owalnymi płytami końcowymi) lub miejscowe naśladownictwo zabytków nordyjskich (np. guzy podwójne ze stożkowatym zakończeniem, brzytwy i szczypce), co jest całkiem naturalne wobec nadmorskiego położenia omawianej grupy, ułatwiającego stosunki handlowe ze Skandynawią.

W przeciwstawieniu do omawianych ostatnio grup używających kurhanów panują na obszarze grupy kujawsko-cheł mińskiej wyłącznie cmentarzyska płaskie z grobami popielnicowymi, pozbawionymi najczęściej osłony kamiennej i zawierającymi niekiedy szczątki stosu. Popielnice większe przykrywano nieraz misami, natomiast rzadko tylko wstawiano do grobów przystawki. Ceramika tej grupy (tabl. IX, 5—8) wykazuje bliskie pokrewieństwo z formami grupy zachodnio-wielkopolskiej i kaszubskiej kultury „łużyckiej", słabszy zaś związek z grupą środkowo-polską i mazursko-warmijską. Wśród ozdób obok wyrobów miejscowych znalazła się m. in. importowana zapinka płytowa typu skandynawskiego (Jedwabno, pow. toruński).

Górnośląsko-małopolską- grupę kultury „łużyckiej" znamy z IV okresu brązowego znacznie lepiej na obszarze Górnego Śląska niż w Małopolsce zachodniej. Cechują ją cmentarzyska płaskie z ceramiką nierzadko „grafitowaną" (ryc. 21, 1—4). Przemysł brązowy w obrębie grupy omawianej wytwarza wprawdzie niektóre swoiste formy ozdób, n. p. zamknięte naramienniki (czy nagolenniki) skośnie żłobkowane, wzorowane na okazach otwartych, importowanych z zachodu, ale nie zdołał się rozwinąć. Wpływało na to bliskie sąsiedztwo Słowaczyzny i Węgier z ich wysoko

105