prapol120

na prymitywnym ręcznym kole garncarskim, czego dowodzi widoczny nieraz na dnie naczynia okrągły odcisk końca osi koła. Najczęstszy ornament stanowią pasma linij falistych (tabl. XXIII, 5 i 7) i prostych i żłobki poziome ryte niekiedy spiralnie wkoło naczynia. Rzadziej spotyka się poziome pasma ukośnych nakłuć wykonanych narzędziem grzebyko-watym (tabl. XXIII, 3) i rozetki wytłaczane stempelkiem (Dziecin).. Dość -ulubionym ornamentem są też pozieme listwy zdobione czasem nakłuciami grzebykowatymi (Dziecin). Że mamy tu do czynienia z ciągłością zaludnienia, dowodzi fakt powtarzania się obecnie bardzo podobnych form naczyń, identycznej ornamentyki i pewnych szczegółów technicznych (np. -odciski osi koła i spiralny sposób rycia żłobków poziomych), jakie znamy już z IV—V wieku po Chr. (por. str. 225). Na dobitkę obszar grupy południowej okresu przedpiastowskiego pokrywa się w znacznej części z terytorium grupy przeworskiej młodszego poddkresu rzymskiego i okresu wędrówek ludów, wyznaczonym przez zasięg ceramiki toczonej na kole.

Grupa północna ceramiki prapolskiej Grupa północna ceramiki prapolskiej zajmuje Pomorze, ziemię Chełmińską, zachodnią część Kujaw, północną i środkową część Wielkopolski oraz północny skrawek Dolnego Śląska. I tutaj spotykamy wprawdzie smukłe naczynia jajowate z lekko wygiętym brzegiem a także naczynia przysadziste z podobnym brzegiem, ale są one bez porównania rzadsze, natomiast panują naczynia dwustożkowate z ostrym lub zaokrąglonym załomem w dwóch trzecich wysokości od dna (tabl. XXIII, 2), nawiązujące -do okazów z okresu wędrówek ludów (Pruszcz, Toliszczek). Inną formę północno-polską są puchary na pustej nóżce (Wolin, Silma, pow. suski i dalsze okazy z dolnego Powiśla, Wyrzysk, Biskupin, pow. żniński, Orzeszkowo, pow. średzki, Poznań, Dziecin, pow. zielonogórski i in.). Jeszcze większe różnice zaznaczają się w ornamentyce. Linie faliste są tu początkowo rzadkie i upowszechniają się — jak się zdaje — dopiero pod wpływem południowym, ustępując zresztą i później na drugi plan wobec ozdób prostolinijnych mianowicie poziomych pasm zygzakowych (tabl. XXIII, 1), kratek ukośnych, krzyży pionowych i ukośnych i jodełek, rytych narzędziem grzebyko-watym. Wątek falisty występuje tu nie tylko w formie linii czy pasm poziomych, lecz także w postaci pasm pionowych (tabl. XXIII, 2) czy ukośnych, ^;kra.tek i plecionek, złożonych z dwóch przecinających się pasm falistych. Obok tych ornamentów rytych lub razem z nimi występują też ozdoby kłute (punkty), wykonywane patykiem lub narzędziem grzebykowa tnym oraz kółka wyciskane kością. O ile na obszarze południowym liczyć się należy z przetrwaniem w użyciu koła garncarskiego od młodszego podokresu rzymskiego poprzez okres wędrówek ludów do okresu przedpiastowskiego, to w północno-zachodniej Polsce ceramika i teraz, podobnie jak w poprzednich -okresach, lepiona jest z reguły z wolnej reki i tylko wyjątkowo obtaczana na kole garncarskim, które powoli tylko zaprowadza się pod wpływem południowym.

Ludność prapolska używała też podobnych żarn rotacyjnych, jakie znamy z młodszego okresu rzymskiego, a jeszcze wymowniejszym dowodem ciągłości zaludnienia jest dalsze trwanie przemysłu górniczego i kamieniarskiego, zajmującego się wydobywaniem granitu na zboczach góry Sobótki i na Śląsku i wyrabianiem zeń kamieni Żarnowych.

Zabytki metalowe

Znacznej gorzej niestety znamy wyroby metalowe okresu przedpiastowskiego. Z narzędzi najpospolitsze są noże proste z obustronnie wyodrębnionym kolcem do wbicia w rękojeść, zaopatrzone nieraz w strudzinę (tabl. XXIII, 5). Z innych narzędzi tego okresu wymienić możemy krzesiwa dwuka-błąkowe (tabl. XXIII, 10), smukłe siekiery (tabl. XXIII, 14), ciosły, piły (tabl. XXIII, 9), klucze haczykowate do drewnianych zamków domowych (tabl. XXIII, 18), sierpy z sztabą do rękojeści odgiętą pod kątem rozwartym, radlice żelazne (tabl. XXIII, 8), lekko wklęsłe miski do pieczenia podpłomyków (tabl. XXIII, 15), podobne do współczesnych okazów glinianych, najwidoczniej nawiązujące do żelaznych miseczek z okresu wędrówek ludów (Złota, pow. sandomierski). Także noże, sierpy, klucze, siekiery i ciosły zdradzają wyraźnie swe pochodzenie od okazów starszych. Wśród broni najliczniejszą grupę stanowią smukłe groty oszczepów z wieloboczną tuleją i brzegami ostrza stępionymi w części dolnej (tabl. XXIII, 4), częściowo naśladujące groty frankońskie a w drobnej części może wprost importowane z zachodu. W szczególności pochodzenia frankońskiego są groty ze skrzydełkami, jakie

233