psych4

METODY WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII 47

jednostki nie jest tutaj w żaden sposób związany z wyborem innej jednostki. Przypomina to loterię, pozwalającą swobodnie działać prawu przypadkowości^lł.

Jeżeli nie zależy nam na badaniu zasięgu zjawiska, ale na wpływie jednych zjawisk na drugie, czy współistnieniu zjawisk względnie cech, wówczas możemy stosować dobór celowy polegający na tym, że sami w sposób zamierzony wybieramy określone jednostki do badań. Można też stosować dobór będący kombinacją tych dwóch — warstwowy dobór losowy, czyli losowy dobór w ramach określonej populacji cząstkowej.

e) Sposób opracowywania danych

Sposób opracowywania danych zależy od problemu, jaki badamy, oraz sposobu odpowiedzi w kwestionariuszu. Jeśli badamy postawy, posługujemy się skalą postaw, przez którą rozumiemy pewne kontinuum, symbolizujące ustosunkowanie się podmiotu wobec jakiegoś przedmiotu. Na jednym krańcu tego kontinuum będzie wartość oznaczająca stosunek skrajnie negatywny do danego przedmiotu, na drugim natomiast — stosunek najbardziej pozytywny. W środku tego kontinuum będziemy mieli postawę obojętną. W praktyce posługujemy się najczęściej skalą opracowaną i stosowaną przez L. Thurstone’a albo R. Likerta. Skala Thurstone⁵a zawiera różne twierdzenia, które porangowane w oparciu o oceny sędziów oznaczają bardziej czy mniej pozytywną względnie negatywną postawę wobec danego przedmiotu.

Skala Likerta polega na ustosunkowaniu się respondentów w z góry określony sposób wobec każdego twierdzenia kwestionariusza. Po każdym zdaniu respondent wybiera jedną z pięciu odpowiedzi: zdecydowanie się zgadzam, zgadzam się, nie mam zdania, nie zgadzam się, zdecydowanie się nie zgadzam. Opowiedziom tym następnie przyporządkowuje się odpowiednie wartości liczbowe, umożliwiające analizę ilościową, która jest podstawą do wyciągania wniosków o różnicach i podobieństwach pomiędzy badanymi zmiennymi — cechami psychologicznymi.

Jeśli badamy osobowość, najczęściej odpowiedzi są trzystopniowe. Badany odpowiada jedynie: tak lub nie, względnie nie wiem.. Zdarza się też, że można odpowiedzieć tylko tak lub nie, wówczas mamy do czynienia z wyborem wymuszonym. Na ogół odpowiedzi tak lub nie stosuje się w kwestionariuszach bardzo obszernych. Takie są właśnie kwestionariusze osobowościowe. Przy ich opracowywaniu — ocenie odpowiedzi i interpretacji wyników — korzystamy z klucza rozwiązań. Zawiera on wzory odpowiedzi poprawnych (czy diagnostycznych) z jednocześnie przyporządkowaną liczbą punktów. Zwykle też otrzymane wyniki, tzw. surowe, przeliczamy na wyniki standardowe umożliwiające tym samym porównanie wyników badanej osoby z wynikami średnimi. Otrzymane wyniki umożliwiają wykreślenie profilu osobowości, który pozwala na opis cech czy zachowań badanej osoby na tle grupy. W konsekwencji możemy