Psychologia ogólna08

35

słowach i czynach, deklaracjach - bez pokrycia. Dla zgłębienia ich treści i określenia siły trzeba specjalnych technik badań (opracowali je psychologowie głębi).

Czynnikiem komplikującym badanie psychologiczne jest okoliczność zdawania sobie przez badanego sprawy z tego, iż jest badany. Pakt ten wyklucza z badań bezpośrednich i jawnych duży fragment zagadnień psychologicznych, gdyż ujawnianie zniekształca przebieg procesów psychologicznych, czyni je nieautentycznymi, sztucznymi. Trudność tą rozwiązuje się stopniowo szukając odpowiednich metod a do czasu ich znalezienia poprzestając na badaniu pośrednim i powierzchownym. Stosując jednak niektóre metody udaje się "omijać" zahamowania badanych na tyle, że bezwiednie ujawniają zachowanie interesujące badacza (będzie o nich mowa przy badaniu osobowości). Takie podejście usprawiedliwione jest i dopuszczalne jedynie wówczas, gdy badacz ma pomóc badanemu w rozwiązywaniu jego trudności ze sobą, gdy badacza wiąże absolutnie tajemnica zawodowa, gdy pacjent zgadza się na tę. pomoc z własnej woli.

W badaniach naukowych prowadzonych dla celów poznawczych rygory etyczne są również jednoznacznie związane z dobrowolnością poddawania się wszelkim badaniom, z prawem badanego do wyłącznego dysponowania sobą i chronienia własnej osoby przed niepożądaną ingerencją. Badacz nie może swobodnie wykorzystywać badanego dla swoich celów poznawczych. Wie on, że pewnych pytań nie wolno mu postawić; zresztą przeważnie byłoby to i tak bezcelowe, ponieważ badany ma duże możliwości bronienia się przed taką ingerencją (maskowanie^ pozorowanie, milczenie), tak że na odpowiedziach na takie pytania nie można się oprzeć.

Zrozumienie problemów metodologicznych związanych z szczególnymi właściwościami przedmiotu badań psychologii posiada ogromny walor poznawczy. Ale prócz tego ma znaczenie praktyczne nie tylko dla psychologów. Dla wszystkich korzystających z wyników badań nie może być obojętne, do czego te wyniki uprawniają. Gdy chodzi o diagnozowanie jakiegoś zachowania czy wyjaśnienie jego podłoża, gdy prognozuje się inne formy zachowania się i na tej podstawie podejmuje decyzje, trzeba mieć rozeznanie w. jakiej mierze można oprzeć się na danych z różnych badań, jak rzetelnie ukazują one żywego człowieka. Walor praktyczny tej wiedzy polega na tym, iż także w codziennym życiu i kontaktach z ludźmi łatwiej zrozumieć "wielowar-stwowość" tego, co się w tym kontakcie przedstawia.