Psychologia ogólna23

kie nieswoiście wzbudzone zmiany spowodowane pr/.ez szkodliwy czynnik. Stres sam w sobie byl uważany /.a swoisty stan. który jest ..wspólnym mianownikiem wszystkich reakcji adaptacyjnych w organizmie '. Poddanie działaniu stresom, np. wstrzyknięcie substancji szkodliwej, wytwarzało wzór reakcji składającej się. miedzy innymi, z pierwotnej triady reakcji fizjologicznych.

Selye wprowadził również pojęcie ..ogólny zespół adaptacyjny" (GAS, ang. General Adaptation Syndrome). Według Selyego GAS składa się z trzech oddzielnych poziomów reagowania (ryc. 2). W fazie pierwszej, zwanej fazy alarmowi), organizm uświadamia sobie istnienie stresoia lub obecność bodźca szkodliwego. Przygotowuje się do stawienia oporu stresorowi poprzez mobilizację i aktywację funkcji fizjologicznych (np. pobudzona aktywność nadnerczy, układu krążenia i oddechowego jako sposób zwiększenia gotowości organizmu do reakcji). Poziom drugi, nazwany s t a d i u m o d po r n o śc i. odnosi się do tego okresu, kiedy rezerwy fizjologiczne są gotowe, a poziom krążących kortykoslerydów podniesiony. Wykorzystane zostają rozmaite mechanizmy radzenia sobie, aby osiągnąć od po w iednie przystosowanie. W czasie trwania lej fazy istnieje stosunkowo trwał\ opór wobec stresom, czemu może jednak towarzyszyć zmniejszona odporność na inne bodźce. Kiedy takie reakcje powtarzaj;) się wiele razy lub przedłużają się z powodu nawracających problemów, organizm może zostać narażony na nieodwracalne szkody fizjologiczne. Selye uważa, że to skutek działania trzeciego etapu GAS. który nazywa stadium wyczerpania. W tej lazie rezerwy ułatwiające adaptację s;| wyczerpane przez długotrwała lub powtarzając;) się walka ze stresorami i stawianie oporu nie jest dłużej możliwe. Piekl takiego załamania to prawdopodobnie Wystąpienie e ho rób ad a pi acy | nyeh — schorzenia nerek, arlrclyzm i choroby układu krążenia. Na przykład uszkodzenia w układzie krążenia oraz arlrclyzm można połączyć z przedłużającym się podwyższonym poziomem kalecholamin (Ross. Glomset. 1976). Podobnie, wysokie stężenie działających przeciwzapalnie kortykoslerydów powoduje arlrclyzm. Istnieją też dowody na to. że przedłużający się stres zmniejsza odporność (Gatchel i in.. 19X9). .lak zatem widzimy. Selye. podobnie jak Cannon. podkreśla negatywne fizjologiczne skutki przedłużonego działania stresorów.

KI \KCI \ ()|«iANI/MI

\l \KM'

\ lol)ili/;icj;i do spolk;mui

i przeciw sl;u\ i o 111 się slicsoitm i

STADU'.\l ODPORNOŚCI

WYCZI KPAMI

Kiid/cmc solne lub sUiwiiimc oporu Mięso row i

Jeśli opór me likwiduje siresora. 10 iiiecliiini/.tii radzenia sobie wye/eijiuie się

Ryc. 2. Trzy luzy ogólnego /.cspolu adaptacyjnego według Selyego

John Mason

Badania znaczenia GAS i jctzo związku z isiomyini problemami zdrowotnymi przyciągnęły uwagę społeczności uczonych i lekarzy z powodu oczywistych skutków teoretycznych i medycznych. Popularyzacja pracy Selyego zwiększyła zainteresowanie teoii;j stresu oraz przyczyniła się do jej rozwinięcia. Co więcej, jak to się często zdarza w nauce, zaczęły się leż. pojawiać oceny krytyczne. Jedna z nich dotyczyła faktu, iż jego wyobrażenie nieswoi-stości wykluczało możliwe znaczenie mechanizmów psychologicznych przy wyborze reakcji na stresor (Mason. IÓ75). Skon * organizm produkuje tę sama triadę reakcji niezależnie od rodzaju stresora. to jak można wyjaśnić potencjalne różnice indywidualne dotyczące oceny, a następnie reagowania na ten sam stresor? Badacze tacy jak John Mason uważali, że proces oceny psychologicznej odgrywa ważna rolę w wyborze sposobu reagowania na stresor. Mason twierdził, że stres nie jest ani nieswoisty, ani jednolity i że świadomość lub ocena szkodliwego wydarzenia jest ważnym czynnikiem koniecznym do wystąpienia stresu. Uważał, ze różne wzorce wydzielania epinelryny. nore-pinefryny i kortykoslerydów maja związek ze stresorami różniącymi się stopniem wzbudzania niepewności, gniewu lub strachu. Wszystkie one sa stresorami. ale daja rożne efekty emocjonalne. Jego zdaniem reakcję nadner-czowo-przysadkowa poprzedza stres psychologiczny, prawdopodobnie konieczny. aby nastąpiła reakcja fizjologiczna.

Mason uważa, że nieswoista reakcja stresu Selyego pojawia się niekiedy bez psychologicznego wstępu, ale dowody wskazują na to. ze podstawowe znaczenie w tym procesie odgrywa świadomość istnienia szkodliwych