Psychologia ogólna23

kie nicswoiście wzbudzone zmiany spowodowane pr/.ez szkodliwy czvn-nik. Stres sam w sobie byl uważany /.a swoisty stan. który jest „wspólnym mianownikiem wszystkich reakcji adaptacyjnych w organizmie”. Poddanie działaniu stresora. np. wstrzyknięcie substancji szkodliwej, wytwarzało wzór reakcji składającej się. miedzy innymi, z pierwotnej triady reakcji fizjologicznych.

Sclyc wprowadził również pojęcie ..ogólny zespół adaptacyjny" (GAS, ang. General Adapfalion Syiulrome). Według Selyego GAS składa się z trzech oddzielnych poziomów' reagowania (ryc. 2). W fazie pierwszej, zwanej fazą alarmową. organizm uświadamia sobie istnienie stresora lub obecność bodźca szkodliwego. Przygotowuje się do stawienia oporu siresorowi poprzez mobilizację i aktywację funkcji fizjologicznych (np. pobudzona aktywność nadnerczy, układu krążenia i oddechowego jako sposób zwiększenia gotowości organizmu do reakcji). Poziom drugi, nazwany s l ad i u m od po r n o śc i. odnosi się do tego okresu, kiedy rezerwy fizjologiczne są golowe, a poziom krążących kortykosterydów podniesiony. Wykorzystane zostają rozmaite mechanizmy radzenia sobie, aby osiągnąć otlpow iednie przystosowanie. W czasie trwania lej fazy istnieje stosunkowo trwały opór wobec stresora. czemu może jednak towarzyszyć zmnie jszona odporność na inne bodźce. Kiedy takie reakcje powtarzają się w iele razy lub przedłużają się z powodu nawracających problemów.organizm może zostać narażony na nieodwracalne szkody fizjologiczne. Selye uważa, że to skutek działania trzeciego etapu GAS. który nazywai stadium wyczerpania. W tej lazie rezerwy ułatw iające adaptację są wyczerpane przez długotrwałą lub powtarzającą się walką ze stresorami i stawianie oporu nie jest dłużej możliwe. I-leki takiego załamania to prawdopodobnie wystąpienie e ho rób ad apt acy | nych — schorzenia nerek, arlrelyzm i choroby układu krążenia. Na przykład uszkodzenia w układzie krążenia oraz arlrelyzm można połączyć z przedłużającym się podwyższonym poziomem kniecholamin (Ross. Glomsei. 1976). Podobnie, wysokie stężenie działających przeciwzapalnie kortykosterydów powoduje arlrelyzm. Istnieją leż dowody na to. że przedłużający się stres zmniejsza odporność (Gatchel i in„ 19X9). .lak zatem widzimy. Selye. podobnie jak Cannon. podkreśla negatyw ne liz.jo-logiczne skutki przedłużonego działania stresorów.

KI \K('I \ (>K(iANIZMl

\l A KM'

Mol)ili/;wi;i do spolk;mi;i

t pr/ccmsum icm się strcsornu i

STADU 'M ODPORNOŚCI

WYCZI KPAMI

Kadzenie solne luli stawianie oporu sitesorou i

Jeśli opor nie likwiduio stresora. to inecliani/iii radzenia solne uve/er|niie się

Ryc. 2. Trzy fazy ogólnego zespołu adaptacyjnego według Selyego

John Mason

Badania znaczenia GAS i jego związku z istotnymi problemami zdrowot-nymi przyciągnęły uwagę społeczności uczonych i lekarzy z powodu oczywistych skutków teoretycznych i medycznych. Popularyzacja pracy Selyego zwiększyła zainteresowanie teoria stresu oraz przyczyniła się do jej rozwinięcia Co więcej, jak lo się często zdarza w nauce, zaczęły się leż pojawiać oceny krytyczne. Jedna z nich dotyczyła faktu. iż jego wyobrażenie nieswoi-siości wykluczało możliwe znaczenie mechanizmów psychologicznych przy wyborze reakcji na siresor (Mason. 1075). Skoro organizm produkuj lę sama triadę reakcji niezależnie od rodzaju stresora. lo jak można wyjaśnić potencjalne różnice indywidualne dotyczące oceny, a następnie reagowania na ten sam slresor? Badacze tacy jak John Mason uważali, że proces oceny psychologicznej odgrywa ważna folę w wyborze sposobu reagowania na slresor. Mason twierdził, że stres nie jest ani nieswoisty, ani jednolity i że świadomość lub ocena szkodliwego wydarzenia jest ważnym czynnikiem koniecznym do wystąpienia stresu. Uważał, że różne wzorce wydzielania cpinelryny. nore-pinefryny i kortykosterydów maja związek ze stresorami różniącymi się stopniem wzbudzania niepewności, gniewu lub strachu. Wszystkie one sa stresorami. ale daja rożne efekty emocjonalne. Jego zdaniem reakcję nadner-czowo-przysadkowa poprzedza stres psychologiczny, prawdopodobnie konieczny. aby nastapila reakcja fizjologiczna.

Mason uważa, że nieswoista reakcja stresu Selyego pojawia się niekiedy bez. psychologicznego wstępu, ale dowody wskazują na lo. ze podstawowe znaczenie w tym procesie odgrywa świadomość istnienia szkodliwych