27 (620)

tu NEURO PSYCHOLOGIA

obejmującym MMPI) wykazało, że zmiany uzyskane w wyniku operacji były u nich nadal widoczne.

Głównym następstwem zmodyfikowanej łeukotomii wydaje się zmiana osobowości,

polegająca na zmniejszeniu koncentracji na własnej osobie. Jest to prawdopodobnie centralny czynnik, dzięki któremu różne wersje operacji okolic przedczołowych przynoszą poprawę objawową.

ZMIANY POZNAWCZE PO ZMODYFIKOWANEJ I ŁEUKOTOMII

Chociaż zmiany poznawcze po zmodyfikowanych operacjach wydawały się niewielkie i nie przeszkadzały pacjentom w życiu codziennym nawet przy wykonywaniu wymagającej pracy zawodowej, to jednak w świetle nowszych badań mają one pewne znaczenie teoretyczne.

Zgodnie z powszechnym przekonaniem, to naruszenie grzbietowo-bocznej powierzchni płatów czołowych odpowiada za deficyt intelektualny po radykalnej lobotomii (Mal-mo, 1948; Petrie, 1952a; Smith, Kinder, 1959). Wykazano (Hamlin, 1970), że u pacjentów po „górnej topektomii” (operacji górnych części płata czołowego) utrzymują się znaczne, długotrwałe deficyty w testach inteligencji, podczas gdy osoby po topektomii orbitalnej, badane w tym samym czasie, tzn. 14 łat po operacji, osiągały „wyniki nadzwyczaj podobne do rezultatów uzyskanych przez nieopero-wane osoby z grupy kontrolnej” (s. 307). Wszelkiego rodzaju operacje ograniczone do okolicy orbito-medialnej (podstawno-przy-środkowej) wydawały się stosunkowo bezpieczne, czyli nie powodujące deficytów intelektualnych, przynajmniej takich, które się mierzy za pomocą standaiyzowanych testów. Jest to obecnie zrozumiałe, ponieważ takie testy oparte są w bardzo dużej mierze na dawnych, dobrze utrwalonych wiadomościach i umiejętnościach. Większość testów nie należy do tej kategorii narzędzi, które mogłyby ujawnić opisane w poprzednich paragrafach subtelne zmiany w regulacji zachowania, w zakresie podejmowania i monitorowania odpowiednich planów działania.

Typowe dla uszkodzenia płatów czołowych trudności z planowaniem u niektórych naszych pacjentów były dobrze widoczne przy układaniu wzorów z klocków Kohsa. Jest to wprawdzie złożone zadanie, z którym nie radzą sobie również pacjenci z uszkodzeniami umiejscowionymi w częściach mózgu położonych za bruzdą Rolanda, lecz jakościowe badanie sposobu wykonania tego zadania uwidacznia pewne patognomoniczne cechy zachowania pacjentów z uszkodzeniem płatów czołowych. Lhermitte i in. (1972a) zwracają uwagę, że aby rozwiązać problemy polegające na układaniu wzorów z klocków, trzeba wykonać kilka kroków, a mianowicie przeprowadzić wstępną analizę, utworzyć program, wprowadzić ów program i kontrolować jego wykonywanie, a na koniec porównać wynik z planem. Pacjentów z uszkodzeniem płatów czołowych może spotkać niepowodzenie na każdym z tych etapów, a ich próby rozwiązania problemu często utykają w stadium wstępnej analizy: il faut en effet, decom-poser le modele en ses cubes constitutifs de faęon a pouvoir choisir le nombre et les facet correctes des ses cubes. Sans cette analysepre-alable, la reproduction des modiles est tom a fait impossible (Lhermitte i in., 1972a, s. 429).

Można by to w skrócie ująć tak: aby rozwiązać to zadanie, trzeba myślowo podzielić

PŁATY CZOŁOWE

K -

wzór na części składowe, a bez tej wstępnej pracy rozwiązanie zadania jest niemożliwe.

Test klocków w wersji Goldsteina i Sche-erera (1941) dano 14 naszym pacjentom po operacji oraz odpowiednio dobranym osobom z grupy kontrolnej. Jeśli badani nie potrafili ułożyć figury z klocków według wzoru widniejącego na małym obrazku, to dawano im wzór tej wielkości, co cztery klocki potrzebne do ułożenia figury. Jeśli nadal nie udawało im się rozwiązać zadania, to dawano im wzór, na którym zaznaczono krawędzie klocków, albo na małym obrazku, albo na obrazku wielkości równej figurze z czterech klocków. Nikt w grupie kontrolnej nie potrzebował żadnej z tych form pomocy, natomiast operowanym pacjentom do rozwiązania zadania często potrzebny był częściowy program, przy czym większości tych pacjentów najbardziej pomagał wzór z zaznaczonymi na nim klockami (ryc. 4.17). Przedstawiony na rysunku wzór 10. okazał się bardzo trudny dla dziewięciu spośród cztemaściorga operowanych pacjentów. W grupie eksperymentalnej zaobserwowano różnice jakościowe. Kilka osób wyraziło zdziwienie, że któryś konkretny wzór w ogóle da się zbudować z klocków, i nawet po ułożeniu go nadal okazywały niepewność. Kilku innych badanych, prawidłowo ułożywszy figurę według wzoru, wyraziło niezadowolenie, rozrzuciło klocki i zaczęło od nowa. Pacjentka nr 14 nie miała trudności aż do wzoru 7. Po wielu usiłowaniach otrzymała pomoc w postaci dużego, niepodzielone-go wzoru, a następnie małego wzoru z zaznaczonymi klockami, lecz nadal nie udawało się jej rozwiązać zadania. Po dłuższym czasie jednak wykonała je, korzystając z dużego wzoru z zaznaczonymi klockami, lecz samorzutnie zapytała: „Czy jest pan pewien, że ułożenie tego drugiego jest możliwe?”. Nie dostrzegała oczywistego związku między pierwotnym wzorem a jego pokazywanymi później wersjami „ze wspomaganiem”. Ze względu na umiejscowienie i stosunkowo mały rozmiar uszkodzenia w grupie naszych pacjentów oraz ze względu na ich wyraźnie zachowaną inteligencję, objawy takie nabierają dodatkowego znaczenia. Wydaje się, że mają identyczny charakter, jak zaburzenia opisywane przy masywnych lezjach płatów czołowych, chociaż są mniej nasilone,. Wzór 10. okazał się równie trudny dla pacjentki opisanej przez Łurię i Tsvetkovą (1964).

B

| Rycina 4.17. Wzór do ułożenia z klocków: A. niepodzielony; B. z zaznaczonymi klockami