Psychologia ogólna32

KATEGORIE EMOCJI

Najprostszym i najbardziej oczywistym sposobem wyjaśnienia, czym są emocje, jest podanie przykładów. Wydaje się rozsądne zakładać, że kiedy już będziemy wiedzieć, jakie stany należą do kategorii emocji, zdobędziemy całkiem spore pojęcie o tym, czym są emocje. Niestety, nie tak łatwo rozwiązać problem definiowania emocji, ponieważ nic ma powszechnej zgody co do tego, jakie stany można do nich zaliczyć. Psycholodzy, jak i inne osoby, różnią się w opiniach co do tego, czy pewne stany można uznać za emocjonalne.

Niemniej istnieje pewne porozumienie co do kilku oczywistych przykładów emocji. Fehr i Russell (1984) poprosili kanadyjskich studentów o uszeregowanie pojęć dotyczących emocji na podstawie tego, jak bardzo reprezentują one tę^!kategorię. Za najlepszy przykład emocji uznano miłość, a następnie nienawiść, gniew, smutek i szczęście. Te same wyrazy przychodziły studentom do głowy, kiedy poproszono ich o wymienienie emocji (tab. 1).

Tabela 1. Dwadzieścia najważniejszych emocji reprezentatywnych

Lista oparta na zdrowym rozsądku	Lista psychologów
Szczęście (152)	Strach (9)
Gniew (149)	Gniew (7)
Smutek (136)	Odraza (6)
Miłość (124)	Smutek (5)
Strach (96)	Radość (5)
Nienawiść (89)	Zdziwienie (5)
Radość (82)	Wściekłość (4)
Podekscytowanie (53)	Miłość (3)
Niepokój (50)	Szczęście (3)
Depresja (42)	Zainteresowanie (3)

Źródło: swobodne    Źródło: listy „emocji

wypowiedzi 200 badanych    ,    podstawowych" utworzone przez

(Fehr. Russell. 1084)    .    14 reprezentatywnych teoretyków

(Ortóny, Tumer. 1901)

"Uwaga: cyfry w nawiasach obrazują, ile razy nazwa emocji była podana przez badanych.

Inne pojęcia, takie jak: duma, nadzieja, pożądanie, ból i głód, wymieniano jako przykłady emocji stosunkowo rzadziej. Niektórzy ludzie uważali te stany za emocjonalne, inni nie. Fehr i Russell doszli do wniosku, że kategoria emocji nic jest tym, wokół czego można narysować ostrą linię, oddzielającą emocje znajdujące się wewnątrz od innych stanów nicemocjo-nalnych na zewnątrz linii. Raczej istnieje wiele stanów, które w pewnych, a nic innych okolicznościach, pewni, ale.nic wszyscy ludzie mogliby określić jako emocjonalne. W takim ujęciu klasę zjawisk emocjonalnych otaczają zamazane granice.

Takie podejście do struktury emocji znane jest pod nazwą teorii pro to ty powości (Rosch, 1978). ponieważ uważa się, że kategorię tę definiuje jej najbardziej centralny i charakterystyczny przykład prototypu [czyli najlbpszego egzemplarza kategorii — przyp. tłum.]. Przynależność do kategorii zależy więc od stopnia podobieństwa do prototypu, stan bardziej podobny może być do niej zaliczony, alcjcdnoznaczne rozstrzygnięcie bywa często trudne. Zgodnie z alternatywnym klasycznym poglądem na kategorie, możliwe jest sformułowanie listy cech definiujących, które pozwalają dokładnie określić, co należy do kategorii emocji, a co nie. Niektóre koncepcje posługują się bardzo wąskimi i precyzyjnymi definicjami, które pozwalają nam jednoznacznie zadecydować, co się zalicza do danej kategorii. Na przykład, kwadrat to czworobok o wszystkich bokach równej długości i kątach równych 90 stopni. Jeśli pamiętamy o moich wcześniejszych komentarzach dotyczących trudności definiowania emocji w precyzyjny sposób, to nie będzie zaskoczeniem, że dostrzegam problemy w zastosowaniu klasycznego podejścia do tej kategorii. Uważam bowiem, że istnieje niewiele cech charakterystycznych i wspólnych dla wszystkich emocji, których to cech nie mają inne, nieemocjonalne stany (odmienny punkt widzenia, patrz również Clore, Ortony, 1991).

Kiedy psycholodzy utworzyli własne listy emocji, również często nie zgadzali się ze sobą. Niektórzy teoretycy uważali, że istnieje niewielka grupa emocji podstawowych, dziedziczonych od gatunków lub wspólnot w trakcie ewolucji człowieka (tab. 1). Na przykład Ekman i Friescn (1971) . sugerowali, że istnieje sześć podstawowych, biologicznie zaprogramowanych emocji: szczęście, smutek, strach, gniew, zaskoczenie i obrzydzenie, a każda jest inaczej wyrażana za pomocą mimiki. W koncepcji emocji podstawowych uważa się, że inne, niepodstawowe emocje powstały w wyniku pomieszania emocji podstawowych. Jednak fakt, iż psycholodzy nie zgadzają się co do tego, które emocje są podstawowe (i czy •_;