psychologia religii
3

15

Innowacją teoretyczną, którą można włączyć do tej grupy, jest pogląd na ekstazę religijną prezentowany przez Sarganta# Wychodząc od badań Pawłowa nad skutkami przeciążenia układu nerwowego odkrył, że również ekstaza może być traktowana jako forma załamania systemu nerwowego# W psychologii głębi również można spotkać badania poświęcone stanom ekstatycznym# Dyskusja koncentruje się tam głównie na mechanizmach projekcji i paranoidalnych formach samokarania się#

3# Badania antropologiczne i społeczno-pgychologiczne

W tej dziedzinie badań, wyraźniej niż w omówionych wcześniej, występuje podejście do ekstazy jako funkcji czynników kulturowych i społecznych# Eiekiedy znajdujemy tu podkreślanie roli czynników kulturowych lub innych, bardziej indywidualnych. Nie jest więc głównym problemem podzielenie badań wg określonych ostrych kryteriów, lecz raczej przesunięcie nacisku na jeden ich rodzaj, mający na celu wyjaśnienie.

!# Lewis próbował do problemu transu i opętania podejść z perspektywy socjologicznej# Rozróżnia między kultami peryferycznymi i tym, co określa mianem "zasadniczej moralności religii opętarczych", tj# tymi religiami, które czynią z opętania zasadniczą część dominującej kultury# W tej ostatniej grupie wyróżnia dodatkowo te, które opętanie przypisują duchom przodków, oraz te, które przypisują je bardziej niezależnym siłom boskim# Po to, by zrozumieć władzę, jaką mają centralne osoby w danej grupie kultowej, należy, wg Lewisa, poznać całe spectrum środków służących wywieraniu przez nie kontroli społecznej i politycznej# Relację między władzą i zjawiskami ekstatycznymi Lewis wyraża następująco: "Jeżeli pewne religie egzotyczne dopuszczają, aby ekstaza kierowała większością aspektów życia ich zwolenników, to wówczas wszystkie świadectwa wskazują, że im mocniejsza staje się władza religijna, tym bardziej wroga jest ona wobec przypadkowych inspiracji"#

Lewis dokonuje wszechstronnego przeglądu zjawisk opętania w tzw# kultach peryferycznych i stwierdza, że opętaniu ulegają tam prawie wyłącznie kobiety# Ich sytuacja jest często trudna. Są prześladowane przez mężczyzn i pozbawione możliwości wywierania wpływu na warunki społeczne i polityczne# Stając się opętaną, kobieta kreuje sytuację konieczności i może w pewnym zakresie osiągnąć wyzwolenie# W oczach grup kierowniczych opętanie jest wyrazem działania sił diabelskich, domagających się odprawienia rytuału lub czegoś w tym rodzaju, po to, aby dana osoba została oswobodzona# Lewis pisze: "Patrząc z punktu widzenia wyłączenia kobiet z pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym, i ich całkowitego podporządkowania się mężczyznom, musimy poszukiwać zrozumienia ich znaczącej przewagi wśród opętanych,

V