rymy0060

Rys. 2.

Analiza ścieżki — droga pośrednia od rymowanek dziecięcych do czytania. (Wyniki na rysunku są wartościami beta odpowiednich regresji wielokrotnych; P.E. Bryant, L. Bradley, M. Maclean, J. Crossland 1989, s. 424)

0.158 (n.s.)

R² = 0.595

Znajomość rymowanek zwiększała więc wrażliwość dzieci na rymy oraz na fonemy i dzięki temu sprzyjała postępom w początkowej nauce czytania. Zdolność wyróżniania rymów uławiała ponadto koncentrację na sekwencjach fonemów w słowach, co miało szczególne znaczenie dla początkowej nauki pisania. Wyniki te stanowią potwierdzenie występowania zależności przyczynowej pomiędzy wrażliwością fonologiczną a postępami w nauce czytania i pisania na szczeblu elementarnym. Takie „biologiczne” spojrzenie na rozwój świadomości fonologicznej oraz umiejętności czytania i pisania ujmuje jeden kierunek zależności — od świadomości fonologicznej do czytania i pisania. Badania dzieci oraz dorosłych, którzy nigdy nie uczyli się czytać i pisać w języku alfabetycznym (analfabetów oraz osób czytających i piszących jedynie w logo-graficznym języku chińskim) wskazują jednak, że wrażliwość na globalnie ujmowane różnice i podobieństwa fonologiczne jest niewystarczająca do ujawnienia się świadomości fone-mowej struktury słów i umiejętności operowania fonemami. Ta wyższa faza rozwoju świadomości fonologicznej pojawia się dopiero wraz z opanowaniem skojarzeń głoska-litera w procesie nauki czytania i pisania.

Badania prowadzone pod kierunkiem Bry-anta stanowią jednak potwierdzenie faktu, że wrażliwość na globalnie ujmowane różnice i podobieństwa fonologiczne może rozwijać się w sposób naturalny lub spontaniczny w toku rozwoju językowego dziecka, tworząc podstawę dla kształtowania się zdolności świadomej koncentracji uwagi na fonologicz-nych segmentach słów, co warunkuje z kolei rozwój świadomości fonemów oraz trwałych skojarzeń głoska-litera. Świadomość fonolo-giczna głosek rozpoczynających i początkowych cząstek słów, pojawiająca się w sposób naturalny przed rozpoczęciem systematycznej nauki czytania, stanowi korzystny prognostyk postępów w czytaniu i pisaniu (Bradley & Bryant 1985; Mann 1986). Wiele dzieci rozpoczyna naukę czytania od fazy logograficznej lecz po zwróceniu uwagi, że takim samym głoskom rozpoczynającym słowa odpowiadają takie same litery potrafią one czytać nieznane wyrazy przez analogię do znanych, zanim opanują skojarzenia głoska-litera i osiągną w pełni fazę alfabetyczną w czytaniu (Goswami 1988). Cząstki wewnątrzsylabowe rozpoznawane są na tym wczesnym etapie jako niepodzielne całości, a dopiero później — jako szeregi liter. Prowadzi to do zrozumienia faktu, że język mówiony stanowi sekwencję fonemów, które nie mają określonych znaczeń lecz decydują o znaczeniu słów, a także do uświadomienia sobie faktu, że ograniczona liczba fonemów stanowi tworzywo dla nieograniczonej liczby słów, budowanych z ich wykorzystaniem, a więc do przełamania kodu języka alfabetycznego.

A

Świadomość fonologicznej podzielności słów

Zależność między świadomością fonologiczną a osiągnięciami w początkowej nauce czytania była przedmiotem licznych badań, prowadzonych od początku lat siedemdziesią-

• • • 13 • • •