s 266 267

Odzież więc Jest prawda? Czy rzeczywiście „słowo jest potęgą'^ t leż nic ma ono zupełnie siły oddziaływania?

Jeśli nic można opierać się na przypadkowych obserwacjach, a zda wśród pisarzy, i to nieraz będących prawdziwymi autorytetami, są tak spr/« ne. zwróćmy się do tych, którzy zajmowali się specjalnie badaniem c/yt nictwa. Systematycznie przeprowadzane obserwacje i krytyczna icli lute pretacja powinny pomóc w rzeczowym oświetleniu tej sprawy. Dla wydr wawców jest to ważne. Muszą wiedzieć, jak ten proces przebiegu, aby Je/, lektura ma jakąś inne oddziaływania, wzmacniać dobry wpływ książki i i pobiegać złemu i aby roli literatury wyznaczyć właściwe miejsce w wydr waniu: nic spodziewać się po niej za wiele lub za mało.

Ci, którzy zajmują się czytelnictwem, twierdzą: wpływ książki istniej* lecz jest to sprawa skomplikowana, mająca różny przebieg. Uczą palne na tę sprawę w sposób dialektyczny. Stwierdzają indywidualny zwląze* zależność między książką a czytelnikiem.

Rtibukin, rosyjski emigracyjny badacz czytelnictwa, mówi, że nie należ myśleć o książkach jako dobrych lub złych dla wszystkich c/ytclnikó we wszystkich epokach na całym świecie. Książka, która zadowoli jednego czytelnika, może nic odpowiadać drugiemu. Książka /rozumiała dla jednego będzie niejasna dla drugiego, pożyteczna dla pewnej jednostki, może pi/ nieść szkodę innej. Przygody Tomka Sttwycra Twaina pobudzają iilcktó dzieci do swawoli i okrucieństw, u innych, przeciwnie, wywołują litość i współ czucie. „Książka jest podobna do iskry, zależnie od tego, gdzie padnie, mol wzniecić pożar lub zagasnąć".*)

„Każdorazowy wybór bohatera jest u każdego dziecka wyrazem jego własnych potrzeb i dążeń. Pod tym przynajmniej względem stwierdzi.' można raczej w|Hyw charakteru na wybór lektury niż odwrotnie" ••) oto opinia J Frank.

l)o podobnych wniosków dochodzi prof. Ralcy, zastanawiając się mul wpływem lektury na postawę moralną czytelnika. Stwierdza, iż psychik.■ kształci się na takich książkach, które są z nią jakoś zbieżne. „Książka, która ma na pewno wpłynąć nu dziecko, musi nie tylko być ogólnie dostosowaną do jego wieku, ale być ponadto w harmonii z indywidualną strukturą osobowości jednostkowej i wreszcie ponadto trafić na płodny moment jej problematyki życiowej /bieżnej / problematyką książki".•••)

Z wszystkich tych wypowiedzi widać, jak ważna w oddziaływaniu książki jest jakość podłoża psychicznego, na które pada jej treść. Wrażliwość czytelnika, jego wykształcenie . uziom inteligencji i zainteresowania, zasób jego wyobrażeń i skojarzeń, wreszcie nastawienia uczuciowe decydują o tym, czy i /. jaką silą przemów* książka do czytelnika.

•) M, KuO.iklu Csylrlnkh: o nOodsltly i rótnlcc :a i nlemowa/i pokotei). „Kuch Pedagu-gtc/uy", 10JO-

J. Frank, n.c., i. los

•••) S. Malcy UUratuta Ola il^erf a etyka. „Kuch Pedagogie my", MM?} nr .'i; n, JO-I.

Nil to wyposażenie wewnętrzne czytelnika składa się wiele czynników.

Są tn przede wszystkim Jego zadatki wrodzone, ów „fundament psy-hlkł", jak mówi prof. Iłaley, związane / podłożem somatycznym cechy jHHpcruilicntu, inteligencji, wrażliwości uczuciowej itp. S.j cechy, występu-|>iu w różnych fazach rozwoju psychicznego, są wreszcie inne, które są pro-duktem wpływów otoczenia i wychowania.

Niektóre cechy, będące wynikiem wpływów otoczenia, są wspólne więk-jffylll hih mniejszym zbiorowośdoin ludzkim i tym tłumaczy się oddziaływanie książek na określone kręgi odbiorców. Są na przykład książki przemawiające żywo do jednego narodu, a niezrozumiale dla innych, u których iil< znajdują gruntu urobionego przez wspólną tradycję kulturalną i historię, h l takie, które budzą niezwykle silne przeżycia, gdy trafiają w jakiś wrażliwy punkt psychiki zbiorowości. Tak na przykład w kraju pozbawionym samo-•Ifleliicgo bytu każda książka poruszająca sprawę suwerenności i niewoli, Im każda aluzja do tych zagadnień przejmuje głęboko czytelników i utrwala u nich pragnienie wolności. Jak mówi Konopnicka: „Najzawilszy, nujsymbo-liczniejszy i najbardziej wykrzyknikowy poemat równic praktycznym być może, Juk podręcznik tej lub owej umiejętności, jeśli jak on, w punkt zastosowań i popytu utrafia."*)

Wpływ literatury na większe grupy czytelników łatwiej uchwytny jest w okresach pewnej stabilizacji niż w takich, gdy społeczeństwo przeżywa gwałtowne wstrząsy i różnorodne wartości ulegają zmianom. Ważne ».| !«■/ tutaj metody i drogi propagowania książki, które mogą przyciągnąć do lektury lub zniechęcić do niej. Formy propagandy to zagadnienie ciekawe z. psychologicznego punktu widzenia.

Oddziaływanie książki będzie specjalnie silne wówczas, gdy poruszone w niej zagadnienia nawiązują do aktualnych problemów życiowych czytelnika. lak na przykład dziecko po stracie kogoś bliskiego będzie ze specjalnym zainteresowaniem czytać książki o swych rówieśnikach, którzy znaleźli ię w podobnej sytuacji. Dziecko kalekie przeżyje głęboko Opowieść

0    prawdziwym człowieku Polewoja. Książki takie mogą podnieść je na duchu

1    dodać siły do zmierzenia się ze swym losem, w niektórych wypadkach tai się punktem zwrotnym w życiu.

lo wszystko, co zostało powiedziane, ule wyczerpuje jednak sprawy. Ważne są nie tylko wymienione czynniki, nic tylko zadatki wrodzone, prawa dojrzewania biologicznego i aktualna sytuacja czytającego. Gdyby tak było, rola w ychowawcy ograniczałaby się do biernego przyglądania samoistnym procesom. Tymczasem rola wychowania w potęgowaniu wpływu książki jest czynna.

Tutaj otwiera się pole do pracy wychowawczej. Powiem to, z czym czytelnik przychodzi do książki, w wielkiej mierze zależy od wychowania, zależy od nas.

♦) i\V Konopnicka O Uniłowskim, Warszawa ItMIjs. 7'.* KI. Cytowano wg antologii w opr. S\ poznańskiego Kio miłuje kslcti. Stowarzyszenie bibliotekarzy Polskich, Warszawa I0SH; sir. *ZH8.