s3(2)

KONSTRUKTYWIZM

Badacze analizowali wpływ amerykańskich środowisk akademickich, ruchów pokojowych i kontroli zbrojeń na zakończenie zimnej wojny’. Zimna wojna była konstrukcją społeczną, zakorzenioną w podzielanej strukturze wiedzy, potwierdzaną przez praktykę. Związek Radziecki dążył do zapewnienia sobie bezpieczeństwa przez narzucenie państwom należącym do jego strefy wpływów określonego porządku społeczno-politycznego. Idea przebudowy (pieres trojka). jawności (głasnost) i wspólnego bezpieczeństwa zmieniły politykę zagraniczną Związku Radzieckiego. Przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow ogłosił, że bezpieczeństwo przestaje być grą o sumie zerowej, a można je osiągnąć w wyniku redukcji głowic nuklearnych i rezygnacji z ekspansjonizmu. Gdy państwa zmieniły praktykę, zimna wojna przestała istnieć^{1 2}.

Narodowe interesy zależą nic tylko od sytuacji geopolitycznej, lecz także od tego, jakim społeczeństwem jest naród. Na amerykańską politykę zagraniczną wpływa zarówno potęga materialna państwa, jak i tożsamość³. Stany Zjednoczone zachowują się tak, jak się tego oczekuje od supermocarstwa i w ten sposób reprodukują swoją tożsamość. Po ataku terrorystycznym z 11 września 2001 r. wytworzyły poczucie zagrożenia, narzucając światu obraz Saddama Husajna jako szaleńca i tyrana, który popiera terroryzm i może wyprodukować broń masowego rażenia. Same prezentowały się na tym tle jako potencjalna ofiara i państwo łagodne, dzięki czemu uzyskały wewnętrzne i - do pewnego stopnia - także międzynarodowe poparcie. Interwencja militarna w Iraku i Afganistanie umacnia obraz Stanów Zjednoczonych jako mocarstwa w oczach innych członków społeczności międzynarodowej i reprodukuje je jako mocarstwo hegemonistyczne.

W Stanach Zjednoczonych konstruktywiści przyjmują tradycyjną, militarną i państwoccntryczną definicję bezpieczeństwa, uzupełniając wyjaśnienia materialistyczne uznaniem wpływu idei⁴. Richard 1’rice szukał odpowiedzi na pytanie, dlaczego podczas drugiej wojny światowej jej uczestnicy nic zastosowali broni chemicznej, mimo że pod względem militarnym byłoby to uzasadnione. Badacz ustalił, żc państwa chciały być postrzegane jako narody „cywilizowane”, dla których byłoby moralnie nic do przyjęcia użycie tej broni wobec innych narodów „cywilizowanych”⁵.

Nina Tannenwald badała, dlaczego broń nuklearna nic została użyta po 19-15 r. Pierwotnie postrzegano ją jako jeszcze jeden rodzaj broni, ale z czasem jej wykorzystanie zostało uznane za moralnie nieakceptowane, a nałożone na nią „tabu" uniemożliwiło odwołanie się do niej. Dla realistów tabu nuklearne me istnieje, a nieużycie broni nuklearnej jest jedynie dowodem na ostrożne zachowanie państw. Gdyby zasada nieużywania broni nuklearnej istniała, byłaby odzwierciedleniem interesów państw najsilniejszych⁶. Racjonaliści twierdzą z kolei, że nieużycie broni nuklearnej jest wynikiem oddziaływania norm. Ogromna jej destrukcyjność i niemożność obronienia się sprawiają, ze działaniem racjonalnym jest wprowadzenie zakazu jej użycia. Konstruktywiści twierdzą natomiast, ze nuklearne tabu jest wynikiem oddziaływania antynuklearnych ruchów społecznych, państw nienuklcar-nych i polityki siły w czasie zimnej wojny. W ten sposób kwestionują opinię, żc normy w sferze bezpieczeństwa tworzą głównie państwa najsilniejsze i dla państw najsilniejszych⁷’.

Badaczka pokazuje, żc norma nuklearnego tabu ma charakter zarów no regulacyjny, jak i konstytucyjny. Jej zdaniem wyjaśnianie niewykorzystania broni nuklearnej w czasie zimnej wojny odstraszaniem, jak czynią to realiści, nie jest cmpiiycznie potwierdzone. Stany Zjednoczone miały bowiem możliwość użycia broni nuklearnej, kiedy ich adwersarze jeszcze jej nie posiadali. Jednak nuklearne tabu - podtrzymywane przez opinię publiczną, porozumienia i organizacje międzynarodowe - zdelcgilymizowało broń nuklearną, czyniąc ją niezdatną do użycia⁸.

Martha Finnemore badała z kolei wpływ norm obowiązujących w czasie konfliktu zbrojnego, wprowadzonych przez konwencje genewskie i Mię-

1

* Emanuel Adler. The Emergtncc of Cooperatton National EpltieniK Communitks and ike International Ewtutton of the Idea of Suchar Arna Contro!, „Internationa! Organiutioa" 1992. L46,nr I, s. 101-145; Emanuel Adler. Michacl Burnett (rcd.J.&rarr/y Commmltles, Cambridge Cambridge Unhersity Press 199$; Matthew Ewangelista, Unarmed Forte* The Tromnaitonal Morenau to End the Cotd War. Iihaca: Comcll Univenity Press 2002.

2

Patrz szerzej Ted Hopf, Sockd Constructkm of International Mtks. Identaies and fo/eign Policy. Moscow. 1955 & 1999, Ithaca: Cornell Univcrsity Press 2002.

3

" Henryk. Nuu.Ar Home Abroad. Uerttity and /tatr In Amertoan fbrrign łbticy, llhxa: ComeU Unńersity Press 2002, s. 16.

4

^Ił Fticr J. Kalzcnstein, Introduciion Alternator Penpectoes on National Securit)-, w. Peter I. Kut/cnston (rcxl.), The Cidture of National Security Nomu and Utntity m World fUttks, New Yort;: Columbia Univcrsny l*ress 1996, s. 10-11.

5

° Richard Pficc, A (fencalogr of ChemkaJ Weapon Taboo, .International Organiration” I99S, t. 49, iti I, >. 73-103; Kichani Price. Nina Tannenwald, Norma and Deitercncc The Nuctear and Chemical Weapons Taboos. w-. Peter J. Kaizcnslcm (red.), The Culture of National Security: Norms and Ideniity m World ToIiiks. New Yort;: Columbca Unrvcnily Prcw 1996, %. 145.

6

hilB Scotl S. Sagan, Rculisu Penpeańe on Eihkal Norms and Weapons of Mass Destruciton, w Sohail II. Ilarhmi. Stevcn R lxc (red.), Eihics and Weapons of Mass Pcsirucnwi Rcligicn/s and Secular h-rspeetmes, Cambridge: Cambridge Univer«ty Prc« 2004. s. 73-95.

7

“ Nina Tannenwald, Silgmatlong the Bomb Ońftnsofthe Nuckar Taboo. .IiUernaUonal Security” 2005, i 29. nr 4. s. 5-49.

8

“ Nina Tannenwald. The Nuckar Taboo: Tht United States and the Normalne Kai es of Nuckar Non-Use, .International Organizaiton" 1999, t. 53. nr 3. v 433-46$.