s4 s5

A

1.11

s. 4

i ntnui i INNOWACJE

wis kam i przyrody. Celem zabawy jest - jego zdaniem - ćwiczenie czynności. które będą przydatne jednostce w jej dalszym życiu. Małe kotki bawią się na przykład kulką papieru, co zaprawia je do łowienia myszy, a dziewczynki bawią się lalkami, przygotowując się do roli przyszłych matek. Groos rozumiał przez to przygotowanie się. jednakże wyłącznic do funkcje biologicznych, takich jak wyżywienie, obronę, schronienie i dobór płciowy. Dlatego jego teoria była dość jednostronna. Wywarła jednak duży wpływ na psychologię dziecka, gdyż podkreślała znaczenie zabawy dl3 rozwoju psychicznego.

2.4 Teoria funkcji wtępczej

Teoria, jaką w latach dwudziestych naszego stulecia zaproponował szwajcarski psycholog Edward Claparcdc, łączy wiele składników dawnych teorii zabaw. Istotę swych poglądów autor wyraża w następujących słowach: „Funkcja zabawy polega na daniu osobnikowi możliwości zrealizowania samego siebie, rozwinięcia swej osobowości, pójścia po linii największego swojego zainteresowania, w tych wypadkach, gdy tego nic może dokonać za pośrednictwem zajęć poważnych. Zabawa jest więc namiastką, zastępstwem działalności poważnej. „Zabawy" pełnią ową zastępczą funkcję zarówno w życiu ludzi dorosłych, jak i w życiu dziecka. Dziecko ma szczególnie małe możliwości podejmowania „poważnych zajęć", bo nic jest jeszcze fizycznie 3ni psychicznie dojrzale i zdolne do działania w święcie rzeczywistym. Wynagradza to sobie w zabawach, które pozwalają mu na zrealizowanie rozmaitych marzeń i życzeń w święcie fantazji".

3. Współczesne poglądy na zabawy dziecięce

Dawniejsze teorie uwydatniały przede wszystkim biologiczne podłoże zabawy i momenty wspólne dla zabaw zwierząt i ludzi. We współczesnej psychologii podkreśla się raczej jakościowe różnice, jakie istnieją między zabawami w święcie zwierzęcym i ludzkim. Współcześni badacze zwracają również uwagę na społeczne źródła zabaw dziecięcych, na ich zależność

0.1 kultury i środowiska, w jakim dziecko żyje. Związki zabawy z rzeczywistością, to jest z warunkami społeczno-kulturowymi i ze środowiskiem wychowawczym, w których dziecko wzrasta, są przedmiotem rozważań psychologów o orientacji matcrialistyczncj. Zabawa jest w ich mniemaniu swoistą formą działalności, która ma odrębny charakter na różnych stop-niiK.li i poziomach rozwoju organizmów żywych. U zwierząt zabawa łączy się bezpośrednio z instynktami, które stanowią podstawowe formy zachowania się tych istot. U człowieka natomiast wywodzi się z pracy, jest czynnością historycznie od niej pochodną. Wiele zabaw dziecięcych nawiązuje do społecznej treści pracy ludzkiej, stanowiąc zarazem w pewnym sensie przygotowanie do pracy. Znaczenie zabawy w życiu dziecka nic ogranicza

13 EduŁae/a *r przedszXo2u • Luty 2001

się jednak do jej funkcji przygotowawczych. Zabawa dostarcza dziecku radosnych przeżyć, a jednocześnie jest działalnością niezbędną dla prawidłowego rozwoju psychicznego dziecka. W zabawie dziecko wyraża swe uczucia i pragnienia, jest ona dla niego także przejawem wyobraźni, zdolności twórczych i ciekawości umysłu. Nic znaczy to, aby dziecko żyło podczas zabawy wyłącznic w święcie fantazji i fikcji, nic związanej niczym ze światem rzeczywistym. Przeciwnie, małe dzieci żyją przede wszystkim chwilą teraźniejszą i nic potrzebują uciekać od rzeczywistości. Właśnie z najbliższego otoczenia i z codziennego życia dziecko czerpie tematy swych zabaw, a wraz z wiekiem w coraz szerszej mierze odtwarza w swych zabawach działalność osób dorosłych, ich czynności zawodowe i stosunki między ludźmi. Zabawa jest więc - jak powiada D.B. FJkonin - „specyficzną ^ formą więzi dziecka ze społeczeóst^em"^.' S. Szunian podkreśla! natomiast związki między zabawą a czynnością uczenia się oraz korzyści wypływające z „dobrej zabawy" dla umysłowego, uczuciowego i społecznego rozwoju dziecka. Zdaniem tego autora, na treść i formę zabaw wpływają wszystkie cztery czynniki rozwojowe:

1.    Wrodzone zadatki i takie tendencje, jak odruch orientacyjny czy też odruch swobody i zabawy

2.    Środowisko społeczne

3.    Oddziaływanie wychowawcze

4.    Aktywność własna dziecka

Ten ostatni czynnik zajmuje szczególnie ważne miejsce w rozwoju zabawy. „U swych źródeł i swych postaci - pisze S. Szuman - każda zabawa jest wyrazem potrzeby bawienia się. działalnością, która się aktualizuje mniej łub bardziej impulsywnie i samoistnie w rozmaitych sytuacjach, zależnie od danych warunków jest ona czymś, w czym inicjatywa i własna pomysłowość dziecka odgrywa i powinna odgrywać jakąś istotną rolę, ałe jest także taką działalnością, w której dziecko się trudzi i powinno się trudzić, żeby osiągnąć swoje zamierzenia"¹. Zabawa jako szczególny sposób rozwijania przez dziecko własnej aktywności umożliwia dziecku działanie, a przez to zdobywanie doświadczeń oraz wiedzy i umiejętności. Podsumowując to. co dotychczas powiedzieliśmy o wzajemnym stosunku zabawy, nauki i pracy, stwierdzimy, że owe podstawowe formy działalności człowieka mają wiele właściwości wspólnych: są to czynności celowe, społecznie uwarunkowane, wpływające kształcąco na rozwój jednostki i społeczeństwa. związai>e z możliwościami biologicznymi osobnika jako przedstawiciela gatunku i jako indywidualność.

13 Edukacja h> przrdsrMu • Ijrty 2CK>!