SAM16

Vf

a owo po nim deptać nie chciał*’. Sk. Dz. 574; ,,Nikt nie m6gl hez|j& chodrić po tle kościelnym, bo zlane było krwią”. Jer. Z.b. 172, ijJgH znaczenia 'dno pieca* („Chłopi, kiedy im równać tło w piecach i *3 skach trzeba, zaraz do dachówek się rzucają*. Switk. Bud. 89, padku zmiany częściowej oba znaczenia — zakresowo szersze 1 bywają realizowane obocznie. Jest to na ogół stan przejściowy, atiH bowiem utrwala się w obiegu jedno tylko z nich, zwykle ekspansywne. Zdarza się jednak, że proces generalizacji nie dofflH do trwałych rezultatów; znaczenia powstałe w jego wyniku zanikaj no wicie po krótkim okresie współistnienia z treścią wyspecjalizd^B Innowacjami semantycznymi były w XVI w. uogólnione znaczen^T ozownika gospoda 'dom zajezdny’' ¹, mianowicie 'siedlisko* (,,Gospo<Sjjj^B ci, zdrad, oszukania, gdzież twój bieg wyprostuję”. Grabów. Set. P3M Sz), 'schronienie, ostoja* („Panie, gospodą ty naszą byłeś od rodu do I

Budn. Ps. 90, 1 L; „Siedzieli tamo przez noc, bo im ono drzewo_

gospodę    Rozm. 84, Sł. Stp.), 'gościna* („Pył gospodą u zacnych sżM

cianek”. Rirk. Dom. 70; „Przyjechawszy, u przyjaciółki gospodą stan^M Warg. Wal. 129), 'opieka¹ („Zbójcę jęli Józefa i Marię i tez z dzieciąUjł a zlitowawszy się nad nimi, przyjęli je w gospodę swoją”. Rozm. 85,

Stp.). Żadne z tych znaczeń nie przetrwało — Jak się wydaje do ^ ku XVIII.

Nie zachował się też uogólniony odcień znaczeniowy rzeczowiu^^B sko 'tłum, gromada, wielka masa czego*: „W saraju jest wojsko najwyborniejszych”. Kłok. Turk. 47, L. — lub typowe dla polszczy z® szesnasto wiecznej znaczenie wyrazu chłop 'człowiek podległy, zaleznB sługa, poddany*, („Chłop domowy” Rej. Zwierz. 129; „chłopy albo shlfl Biel. Kron. 6; „Chocia to jest mołdawski, cbocia wałaski wojewoda, tfl chłop mój jest i mnie dani daje”. Metr. Kor. 46/46 v, SI. Sz).

Pora się zastanowić nad przyczynami procesu generalizacji. Jej 3|H niczym podłożem jest możliwość zamiennego użycia nazwy ogólniej§ i szczegółowej. Mechanizm generalizacji polega na tym, że nazwa gri desy gnatów najbardziej charakterystycznych dla większej klasy miotów zostaje zastosowana jako nazwa całej tej klasy. Pieniądz oznaczaj® niegdyś drobną monetę miedzianą, potem środek płatniczy w ogóle; rok^^H termin sądowy, kadencję sądową*², następnie — okres między posiedfl^H niami sądu, wreszcie — najogólniej — okres dwunastu miesięcy. OliH znaczenia — wyjściowe i rozszerzone — przez pewien czas realizowani obocznie, nawet w tej samej wypowiedzi: „Trzy razy w roku mają H

82

1

Nie była to także pierwotna treść tego wyrazu. Franciszek Sławski (SR) pistifl że oznaczenie 'miejsca^y rozwinęło się wtórnie z treści kolektywnej (por. gospod? ^fpan^r).    .

2

s „Na rok naznaczony przez sędziego stanął”. Szczerb. Sax. 820 L»- Gdvbv oska żony rzekł, że mu o to nie jest rok albo termin przedtem oznaczon ma mu I do bliższego sądu odłożono” ibid. 10, L,.    * ^mu I