kupisiewicz dydaktyka ogólna4

210

Dydaktyka ogólna

powinien on być czynny, uczestniczyć w nim aktywnie, a nie być po prostu jego pasywnym obserwatorem, którą to rolę narzuca się mu niejednokrotnie w szkole tradycyjnej.

Niemałe znaczenie dla procesu kształcenia ma również lansowana przez Piageta teza, że wiedza powstaje dzięki systemowi takich operacji logicznych, jak odwracalność czy addytywność, które - przechodząc przez różne stadia - czynią tę wiedzę operatywną, pomocną w rozwiązywaniu różnych problemów teoretycznych i praktycznych, w tym nie tylko „szkolnych czy książkowych”, lecz również „życiowych”, związanych z aktualnym doświadczeniem dzieci i młodzieży. Wynika stąd, że nauczyciel powinien poznawać to doświadczenie, znać uzdolnienia i zainteresowania swoich uczniów, nawiązywać do nich w pracy dydaktyczno-wychowawczej, ukierunkowywać je i rozwijać.

3. Uczeń jako osoba podejmująca decyzje

W dydaktyce ogólnej nie należą do rzadkości propozycje rozwiązań metodycznych, które pozwalają uczniom uczestniczyć nie tylko w formułowaniu celów i zadań pojedynczych lekcji, lecz również w planowaniu długookresowych działań dydaktyczno-wychowawczych dla określonej klasy, a nawet szkoły. Jedną z takich propozycji opisał Henryk Rowid w' swojej Szkole twórczej (1962). Propozycje te miały na ogół sporadyczny charakter i nie wpłynęły w znaczący sposób ani na zwiększenie udziału uczniów w przygotowaniu i prowadzeniu procesu kształcenia, ani na decyzje dotyczące jego treści i zakresu.

Nie zmienia to jednak faktu, że uczniowde tworzą na swój użytek różnorakie „teorie nauki szkolnej”, które wpływają na ich motywacje, zainteresowania nauką szkolną oraz budowane ad hoc teorie uczenia się.

I tak, jedni są np. zdania, że zdolność uczenia się podlega rozwojowi, podczas gdy inni przypisują jej statyczny charakter. Jedni wierzą, że inteligencję można wzmacniać dzięki wysiłkowi, że pracując wdęcej i bardziej intensywnie można stać się „zdolniejszym”, a inni sądzą, że ludzie mają określony poziom inteligencji i zdolności, który nie podlega jakimkolwiek zmianom. Ci pierwsi pracują wytrwale, starając się przezwyciężać napotykane w nauce trudności, a drudzy wskutek nich się zniechęcają i rezygnują z nauki (Dembo, 1997, s. 24).

Z przeprowadzonych badań wynika ponadto, że uczniowie dysponują na ogół dojrzałymi sądami na temat zalet i wad współczesnej szkoły, a ponadto formułują godne mvagi propozycje dotyczące modelu „szkoły przyszłości”.

Badani przez nas uczniowde narzekają np. na szkołę jako instytucję nerwico- i stresogenną, uważają, iż są przeciążani obowdązkami szkolnymi, muszą - chcąc je wypełnić - korzystać z pomocy rodziców i nauczy-cieli-korepetytorów', nie są na lekcjach pobudzani do „twórczej aktywności", boleśnie przeżywają subiektywizm nauczycielskich ocen, słowem -obwiniają szkołę za rzekome i faktyczne niedostatki w sposób zbieżny z ocenami formułowanymi na ten temat przez niektórych dydaktyków (por. np. Behr 1982, s. 202 i nast.).

Niższy natomiast jest stopień zbieżności opinii badaczy i uczniów co do kształtu „szkoły przyszłości”. Do najważniejszych bowiem cech tej szkoły, wspólnie eksponowanych przez obie grupy ankietowanych osób, należą tylko: indywidualizacja pracy dydaktycznej; nauczanie „zorientowane” na czynności praktyczne oraz osobiste doświadczenia dzieci i młodzieży; komunikatywność; unikanie przymusu; projekty i kursy zamiast tradycyjnych lekcji lub przynajmniej jako uzupełnienie tych lekcji; rozbudowa zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz integracja treści programowych w bloki przedmiotów pokrewnych oraz w bloki problemowe.

Nie znalazły natomiast u uczniów uznania takie propozycje badaczy, jak tworzenie klas szkolnych z uczniów wywodzących się z różnych roczników, ale o podobnych zainteresowaniach i uzdolnieniach, przeplatanie okresów nauki szkolnej z okresami pracy oraz częściowa informatyzacja kształcenia za pomocą urządzeń elektronicznych (Kupisiewicz, 1988).

Sprawdzian 13

1.    Wymień wyróżniane przez Piageta fazy (okresy) rozwoju umysłowego dzieci i młodzieży.

2.    Opisz istotne cechy myślenia konkretno-obrazowego i hipotetycz-no-dedukcyjnego.

3.    Na czym polega różnica między nawykiem umysłowym a operacją?

4.    Jakie operacje psychologiczne odpowiadają wyróżnianym w logice rozumowaniom: wnioskowaniu, dowodzeniu, tłumaczeniu i sprawdzaniu?

5.    Podaj przykłady operacji odwracalnych.

6.    Jakie zarzuty pod adresem współczesnej szkoły wysuwają uczniowie, a jakie krytycy szkoły?

Bibliografia

Behr M. Schulalternatiuen. Modelle anderer Schulwirklichkeit. Dusseldorf 1982, Verlag Schwann.

Dembo M.H. Stosowana psychologia wychowawcza. Warszawa 1997, WSiP.

Kupisiewicz Cz. Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny i niektóre środki zaradcze. Warszawa 1972, PWN.

Kupisiewicz Cz. Szkoła w świadomości uczniów i nauczycieli. „Kwartalnik Pedagogiczny” 1988, nr 1.

Rubinsztejn S.L. Podstawy psychologii ogólnej. Warszawa 1962, „Książka i Wiedza”.

Rowid H. Szkoła twórcza. Warszawa 1962.

Strelau J. i in. Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa 1975, PWN.

Wygotski L.S. Wybrane prace psychologiczne. Warszawa 1971, PWN.