SAM18

»«iróii; por ..Pirra żeński naród kamienia miotaniem wzbudzała**.

Sw. 8 b; „Przykazał król, aby każde dziecię, które się urodzi w męjfl naród, zabili*'. Biel. Hist. 28, L), 'generacja'’<„Od naroda do naroda prai^J da trwa”. Ps. FI. 118, 90, Sł. Stp. 'z pokolenia na pokolenie^r) i * nacja", reprezentującym największy stopień uogólnienia, bliskim czesnemu ¹.

Przebieg analogiczny miał proces generalizacji treści wyrazu Początkowo oznaczał on również ród („Z Palemonem były cztery rodzJH albo familie rzymskie”. Stryjk. 57, L), pokolenie („Wszystkich rodzaj^H od Abrahama do Dawida, rodzajów czternaście”. 1 Leop. Math. 1, 17fl ,,Z rodzaju w rodzaj będziemy chwałę twoją objawiać”. Wróbl. 193, iJH płeć (por. jeszcze w XIX w.: „Nie była wolna od kokieterii, tak jak calł rodzaj niewieści”. Siem. L. Dzieła I, 3, Dor.), aby wreszcie ustabilizował się w ogólnym, abstrakcyjnym znaczeniu 'typ, odmiana'.

Właśnie w drodze generalizacji z wyrazów pierwotnie konkretnych, noszących się do realiów życia codziennego, powstała znaczna^ liczba ter3B minów intelektualnych. Dobry przykład takich przeobrażeń słów bytoł wych mogą stanowić losy wyrazu ojczyzna. Początkowo oznaczał ona sukcesję, spadek po ojcu, a zatem pewne wartości materialne, zwłaszcza* ziemię. Tak właśnie interpretował znaczenie wyrazu Łukasz Górnicki! w Dworzaninie: „Ojczyzna częściej się rozumie to, co gruntu komu ociec zostawił'’. Dopiero w XVIII w. na plan pierwszy wysuwają się momenty I pozamaterialne, emocjonalno-etyczne owego dziedzictwa i one staną i sił dominantą nowego znaczenia: 'kraj ojców'.

Taki konkretny, przestrzenny punkt wyjścia mają też abstrakta dzie-3 dżina i domena. Dziedzina oznaczała własność dziada, a więc sukcesję, I spadek, przede wszystkim w postaci posiadłości ziemskiej. Stopniowo dziedzina zaczyna być używana poza tym zakresem, jako ogólna nazwa wsi, posiadłości wiejskiej, niezależnie od tego, czy obszar ten był czyimś dziedzictwem, czy też nie (np. „Wilk na dziedzinie nie szkodzi” Rys. Ad.I 2, L. 'wilk nie robi szkód we wsi'). Proces generalizacji postępował jednak nadal i z kolei dziedzina utrwaliła się w znaczeniu 'dowolny teren, np. I wieś, pastwisko, kraj, kraina' („Na dobrą paszę, gdzie lepsza dziedzina,! płynie gadzina”. Klon. Flis E 2v, Sł. Sz), także 'kraj ojczysty' („Bom ja też prosty Polak nigdziej nie jeżdżąjąc, tum się pasł na dziedzinie jako lecie zając”. Rej. Zwierc. 240v, Sł. Sz).

Rozwój nazwy dziedzina przebiegał więc do pewnego momentu para-lelnie z ewolucją semantyczną wyrazu ojczyzna. Następnie jednak treść I

84

1

Stosowniejsze się wydaje określenie treści „bliska współczesnej” niż „tożsama I ze współczesną”, bo starszy zakres nazwy w znaczeniu 'ogół ludzi związanych współ- I notą językową, kulturalną i terytorialną' odpowiada łącznemu zakresowi dwóch I wyrazów współczesnych: naród i narodowość.