SANY3347

oe czynności. derywaty odozaaownikowe! _ _m które dziedzicząniektSro spoSród

nrasmrnilmwMi (nnr Pnrrnino 1 QRO\ P,.,a.______ « « .    •'

regularne 1 nleregnj^

czasownikowych (por. Puzynina, 1969). Bozważmy przykłady:    " "⁼“^em4»

/61/ /a/ Nito znoszę Marii ciągłego nabawiania się różnych chorób.

/b/ Wto znoszę ciągłego nabatoiania się przez Marię różnych chorób.

/o! Martwimy się ciągłym nabawianiem się Marii róinych chorób. /62/ /a/ Matki sprzedawanie książek ludziom wiele go kosztuje.

fb/ Sprzedawanie ludziom książek przez matkę wiele go kosztuje.

Jo/ Sprzedawanie matki wiele go kosztuje.

/63/ /a/ Oto jest prośba chłopca o pomoc, fb/ *oto jest chłopca prośba pomocy /o/ *oto jest prośba przez chłopca o pomoc /d/ *oto jest chłopca prośba nas /64/ /a/ Spokojny sen Piotra dowodzi zdrowia.

Ib/ *spokojny sen przez Piotra dowodzi zdrowia

Analira struktur składniowych podsuwa nam władnie takie rozstawienia gwiazdek, choć niektóre przykłady uznane przez nas za poprawne mogą wywoływać wątpliwości, z trudem bowiem akceptujemy w jednym zdaniu dwa dopełniacze podrzędne względem tej samej jednostki, lecz zajmujące różne pozycje składniowe (por. /62a/ z /63b/).

Na podstawie przykładów /61a—c/ leksemowi NABAWIANIE SIĘ możemy przypisać dwukrotny rząd dopełniaczowy oraz wymaganie przyimka PRZEZ (Ace). Formy leksemu SPRZEDAWANIE z przykładów /62a-c/ akomodują dopełniacz (dwukrotnie), celownik i przyimek przez z biernikiem. Forma rzeczownika PROŚBA z przykładu /63a/ wymaga przyimka o z biernikiem i dopełniacza. Leksem SEN narzuca wartość dopełniaczową innej formie rzeczownikowej.

Porównajmy opisane wyżej wymagania akomodacyjne rzeczownikowych derywatów odczasowuikowych z wymaganiami odpowiednich czasowników:

/65/    NABAWIAĆ SIĘ (Nom, Oen)

SPRZEDAWAĆ (Nom, Aoo, Dat)

PROSIĆ (Nom, Acc, o Aoo)

ŚNIĆ (Nom)

Stwierdzimy wiele różnic między obiema seriami;

a)    Formy wyrazowe rzeczownikowych derywatów odczasowuikowych nie dziedziczą rządu mianownikowego.

b)    Derywaty od czasowników typu T(Aco) mają rząd dopełniaczowy, a ni# biernikowy:

/66/    /a/ To, że matka sprzedaje książki, wiele go kosztuje.

/b/ Matki sprzedawanie książek wiele go kosztuje.

e) Niektóre derywaty, przejmują tylko część wartośoi selektywnych leksemu

a

₀ _ _ttp. rzeczownik PROŚBA nią przejmuje rządu biernikowego

/*gjS&&wins*zfc    _Ą .

^Jownlków omawianego tu typu wymaga me akomodowanego . 1'^roik bazowy przyimka pracz z biernikiem (pot. |61b|).

I    wymaga problem dopełniaczowego rządu derywatów odczasowni-

I ^odybytoy chcieli opisać w sposób kompletny własności składniowe ^^elwełeste lii z przykładu |61a| w zakresie kategorii przypadku, naleta-I pUTP'⁶*⁴ i^ei cztery różne wartości dopełniacza: wartość przypadku flekom nsnroconą przez formę wyrazową nie znoszę (gen) \ transmitowaną wartość ^yjdJtatleksyjnego przekazywaną — jako wartość przypadku selektywnego — j^iie przymiotnikowej (Genj; wartość przypadku selektywnego narzuconą .„jocie&nie dwom różnym formom rzeczownikowym (Geni 1 Gen2j. llotna pokazać, te formy Marii i chorób w |61ar-c| zajmują różne pozycje jjudmorre. 'Poniższe wypowiedzenia są niepoprawne:

18!)    |ś| **•* znoszę ciągłego nabawiania się Marii i różnych chorób

fb/ *nie znoszę ciągłego nabawiania się Marii przez różne choroby W priyłdadzie |67a[ obie formy dopelniacrowe zostały połączone spójnikiem łtpMrzędnym. Dało to w wyniku wypowiedzenie niegramatyczne; stąd wniosek, te połączono formy zajmujące różne pozycje. Przykład |67bf oraz wypowiedzenia [tlą b| (chyba równoznacznej pokazują, Ze pewna forma dopełniaczowa — dokładnie jedna — alternuje z formą typu N(przez Accj.

Teoretycznie rzecz biorąc, przykład J67b| może być uznany za składniowo poprawny —pod warunkiem, że przy interpretacji semantycznej zamieniamy w nim obie pozycjo dopełniaczowe, ale wtedy trzeba go uznać za równoznaczny x wypowiedzeniem dewiacyjnym semantycznie:

lW?r    Różne choroby nabawiają się Marii.

Oznaczmy dopełniacz selektywny alternujący z analitycznym biernikiem sprzyimkiem przez przez Geni, dopełniacz nie aiternująey — przez Qen2. Jeet rzeczą oczywistą, że Geni stanowi odpowiednik wymagania mianownika ako-modującego (Noml) przez formę osobową czasownika bazowego, podczas r gdy Gen2 nie odpowiada mianownikowi selektywnemu. W tradycyjnych gramatykach spotyka się rozróżnienie tzw. dopełniacza podmiotu i dopełniacza przedmiotu (genetious subiecti, genetious obiectij. Pierwszy odpowiadałby temu dopełniaczowi, który jest odpowiednikiem wymaganego mianownika, drugi — dopełniaczowi Gen2 (zauważmy, że wypowiedzenie (62o/, z formą rzeczownika SPRZEDA-WAKTEi, jest dwuznaczne: forma dopełniaczowa matki może być interpretowana zarówno jako odpowiadająca wymaganiu Geni, jak Gen2).

A. zatem pełny opis formy nabawiania się z przykładów /61a-c/ w zakresie kategorii przypadku wyglądałby następująco:

|68/    nabawiania się (gen-, Gen, Geni a. przez Aee, Gen2).

Trzeba podkreślić, że proponowane tu rozróżnienie trzech wartości dopetuia-» _{cza ae}\ektywnego wynika z potrzeb ozysto składniowych i nie powoduje żadnej

160