Scan0024

¹⁸    A. Vic Kelly, Edukacja w społeczeństwie demokratycznym: podstawowe zasady, w: Nieobecne    dyskursy,    red. Z.    Kwieciński, Toruń: UMK 1997, cz. V, s. 144.

¹⁹    A. Neill,    op. cit.,    s.    81-82.

²⁰    Ibidem, s.    65.

²¹    Ibidem, s.    24.

przyjęcia wartości. Do rozwoju zdolności myślenia autonomicznego, wymagającego od uczniów zarówno samoświadomości, jak i świadomości świata, nie wystarczy wszakże wyzwalanie autorefleksji tylko nad praktycznymi doświadczeniami. Od nauczyciela należy oczekiwać inspiracji i stymulacji także poprzez przedmioty szkolne objęte programem nauczania oraz formy zdobywania przez uczniów wiedzy (w Summerhill uczestnictwo w zajęciach lekcyjnych było nieobowiązkowe). Chodzi o to, by uczniowie potrafili tę wiedzę traktować z perspektywy krytycznej i posiedli informacje niezbędne do rozumienia samych siebie i rozumienia oraz interpretacji zjawisk i procesów zachodzących w środowisku życia, by jako obywatele mogli podejmować decyzje i wyrażać opinie oparte na znajomości rzeczy, a nie - formułowane na podstawie tego „co pierwsze przyjdzie do głowy"¹⁸.

Neill jest święcie przekonany, że to wkroczenie na „terytorium podmiotowości" ucznia nie może odbywać się inaczej, jak tylko w atmosferze przymusu oraz zdyscyplinowania i podporządkowania go autorytetowi z nadania. Podkreśla zatem, że „nieszczęsny nawyk nauczania, urabiania, pouczania i przymuszania czyni nas niezdolnymi do uświadamiania sobie prostoty prawdziwej wolności", którą jest „robienie tego, co się komu podoba, dopóki nie narusza wolności innych"¹⁹, zaś „Nowe pokolenia muszą mieć szansę wzrastania w wolności. Obdarzanie wolnością jest dawaniem miłości. A tylko miłość może uratować świat"²⁰.

Neill nie szczędzi światu słusznej krytyki. W różnych miejscach swojej książki zauważa: cywilizacja jest „chora i nieszczęśliwa, chełpliwa i wyniosła"; występują „zbrodnie, wojny i nieszczęścia, nienawiść, antysemityzm i linczowanie Murzynów"; kobiety mają „gorszy status w stworzonym przez mężczyzn świecie; są przekleństwa slumsów i barbarzyńskie kodeksy karne". Stawia diagnozę, że „nasze kształcenie, polityka i ekonomia prowadzą do wojny [...] Grożą nam nowe wojny światowe, bowiem świadomość społeczna świata jest nadal prymitywna"²¹. Neill wyraża wszakże nadzieję, że uczniowie Summerhill „będą pio-

Im'

nierami w obaleniu takiego właśnie modelu życia"¹. I dlatego, przekonany, że „przyszłość Summerhill jako idei jest jedną z najważniejszych spraw dla ludzkości"² kieruje do nas w formie apelu-manifestu następujące słowa:

„Walka o młodzież jest walką bezlitosną. Nikt z nas nie może pozostać neutralny. Musimy opowiedzieć się po jednej albo po drugiej stronie: autorytet czy wolność; dyscyplina czy samorząd. Półśrodki na nic się nie zdadzą. Sytuacja jest zbyt nagląca"³.

Rzeczywiście, walka o młodzież jest walką bezlitosną. Ale czyż nie ma raqi Z. Kwieciński, gdy zauważa, iż

„głównym wrogiem pedagogiki liberalnej jest ona sama, ze swymi skłonnościami do zamieniania się w permisywizm wychowawczy, wyspowy pajdocentryzm i romantyzm humanistyczny, wyrzekający się działań dla wyraźnych celów i wartości, w końcu wpadający w objęcia takiego lub innego fundamentalizmu?"⁴.

•    "'i

Rzeczywiście, sytuacja jest zbyt nagląca, ale czy dlatego słuszne odrzucanie skompromitowanego modelu wychowania autorytarnego powinno odbywać się w kontekście opozycji (alternatywy: albo - albo), zwerbalizowanej w apelu Neilla, przytoczonym tu dla ilustracji jako typowego wezwania wszelkiej maści „skrajnych podmiotow-ców"? Otóż sądzę, za Kwiecińskim, że „opozycja pedagogiki skoncentrowanej na kulturze, wiedzy i książce wobec pedagogiki skoncentrowanej na dziecku jest opozycją fałszywą", bowiem „kierowanie rozwojem na poziomie uniwersalnego uczłowieczenia, uspołecznienia i uobywatelnienia osoby wychowanka to etapy poprzedzające indy-widualizaqę i pozyskiwanie podmiotowej tożsamości"⁵. Trudno też nie uznać tezy Kwiecińskiego, że rozumienie demokracji i edukacji

1

   Ibidem, s. 81.

2

   Ibidem, s. 65.

3

   Ibidem, s. 197.

4

   Z. Kwieciński, Demokracja jako wyzwanie i zadanie edukacyjne, w: Wychowanie obywatelskie. Studium teoretyczne, porównawcze i empiryczne, red. Z. Melosik, K. Przyszczypkow-ski, Toruń - Poznań: Edytor 1998, s. 28.

5

   Ibidem, s. 21.