Scan0041

0    każdego ucznia. R. J. Arends wymienia sześć cech charakteryzujących klasę jako system ekologiczny, którego uczestnicy (nauczyciele

1    uczniowie) wchodzą w interakcję ze swoim środowiskiem (klasą). Cechy te oddziałują bezpośrednio na środowisko klasy i kształtują zachowania na lekcji zarówno nauczyciela, jak i uczniów. Na niektóre z tych właściwości nauczyciel może wpływać, na inne zaś nie, a przynajmniej me przychodzi mu to łatwo - zauważa Arends w komentarzu do tej listy, którą niżej przytaczam. Warto, aby czytelnik odwoławszy się do swoich doświadczeń czy też wyobraźni, analizował ją przez piyzmat odpowiedzi na pytanie: W jakim stopniu i jak radzą sobie z tymi wymiarami lekq'i nauczyciele zaliczani przez uczniów do tych:

1)    z którymi się śmieją,

2)    z których się śmieją i

3)    przeciw którym się śmieją?

Jest to pytanie również o niektóre bariery i szanse zmiany autorytetu nauczyciela z formalnego, odrzucanego przez młodzież szkolną, na rzecz oczekiwanego autorytetu osobowego.

Oto cechy wskazane przez Arendsa:

1)    Wielowymiarowość. Klasa to zatłoczone pomieszczenie, w którym wielu ludzi mających własne upodobania i zdolności współzawodniczy o jakieś dobra.

2)    Jednoczesność. Wiele spraw dzieje się jednocześnie. Nauczyciel, w chwili gdy pomaga uczniowi pracującemu na swoim miejscu nad jakimś zadaniem, musi jednocześnie nadzorować pozostałych uczniów, radzić sobie z zakłóceniami i „czuwać nad upływem czasu". Podczas dyskusji musi słuchać odpowiedzi, patrzeć na uczniów, czy zdradzają oznaki zrozumienia czy zagubienia, formułować następne pytanie i rozglądać się po klasie, czy ktoś zachowuje się niewłaściwie.

3)    Gwałtowność. Zdarzenia w klasie toczą się wartko. Nauczyciel codziennie wchodzi z uczniami w setki interakcji, nieustannie chwali lub gam. Gwałtowność zdarzeń pozostawia mu mało czasu do namysłu.

4)    Nieprzewidywalność. Zdarzenia w klasie często przyjmują niespodziewany obrót. Ciągle coś przeszkadza i odrywa od normalnej pracy. Co więcej, zdarzenia następują jednocześnie. Trudno zatem przewidzieć, jak potoczą się sprawy właśnie tego dnia, w tej właśnie klasie.

5)    Jawność. Klasa jest miejscem publicznym, a świadkami zdarzeń - tych zwłaszcza, w których uczestniczy nauczyciel - są uczniowie.

6)    Przeszłość. Przez pięć dni w tygodniu w ciągu wielu miesięcy uczniowie spotykają się w swojej klasie, narasta zatem zasób ich wspólnych doświadczeń, zwyczajów i norm. To, co zdarzy się na początku roku, często wpływa na dalszy bieg spraw⁴¹.

Nawiązując do ostatniej z przedstawionych cech, zwrócę obecnie, zgodnie z zapowiedzią, uwagę na rolę pierwszych lekcji z nowym nauczycielem w budowaniu jego osobowego autorytetu. Jest to nowa społeczna sytuacja dla nauczyciela, ale i dla uczniów, toteż obie strony konstruują definicję tej sytuacji jako podstawę swego działania.

Wprawdzie nauczyciel buduje swoją wiarygodność, a tym samym i autorytet rzeczywisty w toku długotrwałego procesu, a atmosfera zaufania powstaje w wyniku wielu wspólnych działań na różnych płaszczyznach życia szkolnego - pierwsze lekcje z „nowym są dla uczniów ważnym źródłem informacji o tym, czego można się po nim spodziewać i jaką strategię muszą przyjąć, aby jakoś sobie w szkole radzić. Uczniowie usiłują przede wszystkim ustalić, czy -jak wyraził to A. Janowski⁴² - nauczyciel ma w sobie wewnętrzną siłę lub moc, która pozwoli mu ująć sprawy klasy w swoje ręce i utrzymywać porządek na lekcji. Sprawdzanie to, według przywoływanych przez tego autora badaczy, ma dwie fazy.

Faza pierwsza, zwykle nie dłuższa niż godzina lekcyjna, polega na obserwowaniu, co nauczyciel robi i jaki jest. Uczniowie rejestrują swoje ogólne wrażenie, a więc nie tylko to, co nauczyciel mówi, ale i jak (np. czy zasypuje ich potokiem napuszonych słów, czy mówi cicho

41    _R. j. Arends, Uczymy się nauczać, przeł. K. Kruszewski, Warszawa: WSiP 1994, s. 124.

⁴²    A. Janowski, Uczeń w teatrze życia szkolnego, Warszawa: WSiP 1989.