Scan0043 3

przydrożnica - wieś przydrożna, nazywana też ulicówka. Składa się z zabudowań skupionych wzdłuż obydwu stron crogi, ma wydłużony kształt i osiąga długość aóC-2000 m. ?c:a ,ą rozrzucone w nieregularną szachownicę [Polska Zachodnia, Podlasie}

ulicówka - rozmieszczenie zabudowy w dwa szeregi zwartych zagród po obu stronach szerokie] drogi. Domy mieszkalne przy drodze, budynki gospodarcze i ogrody z tyłu. Dwie bramy na końcu ulicy, zamykane na noc niały odstraszać dziką zwierzynę. Gospodarz miał ziemie w kilku parcelach. Ukfacy pół byiy pasmowe.

wielodrożnica - (zwana też .wsią kępową") wieś o zwartej, bezładnej i chaotycznej zabudowie oraz nieregularnym przebiegiem dróg. Odznacza się skomplikowanym podziałem pól, które mają układ nieregularny, niwowy lub blokowo-niwowy, z dużą liczbą niw i rozbiciem jednej własności na liczne działki rozrzucone na różnych niwach [Skandynawia •> Włochy, Wielka Brytania -> Ukraina, Lubelszczyzna, Podlasie.

Śląsk}.

wldBca - typ przejściowy pomiędzy wiełodrożnłcą a ulicówką. Powstaje na rozwidleniu dróg [najczęściej spotykane są na wschód cd Zamościa, Podkarpacie).

3. wsie z okresu feudalne, monarchii stanowej i kolonizacji na prawie zachodnioeuropejskim }Xir-XVl w • łancuchówka/wieś leśno-łanowa - wieś jednorożna o regularnym układzie przestrzennym. Powstały w wyniku planowo prowadzonej akcji osadniczej połączonej z wykarczowaniem lasu. Każdy gospodarz dostawał wymierzony łan, w jednym kawałku w postaci pasa. Dzielił go na 3 części. Łańcuchówka ma luźną zabudowę wzdłuż drogi lub potoku po obu stronach. Zagrody 'wyglądają jak ogniwa łańcucha. Łady Jednego gospodarza oddzieione są drogami polnymi [Wielkopolska, Śląsk, Małopolska, Wyżyna Lubelska].

prwftęa&n-gfc

prawo niemieckie - połączone z wprowadzeniem niwowego układu pół i regularne; zabudowy. Występował zasadźca jako organizator osady. Osadnicy posiadali prawo opuszczenia wsi.

-> prawo polskie^^Jaścidel musiał zakładać osadę

-* prawo woSle - na czele wsi staS kniaziowie [Małopolska]. Osada na tych prawach miała sołtysa, karczmę, samorząd.    tecfltcp*?

'I wsie z okresu demokracji szlacheckiej i oiigaręhii magnackiej [XV|-XVIi; w,|

Następuje rozwój rolnictwa oparty na pracy pańszczyźnianej chłopów. Osadnictwo się różnicuje. Wprowadzono gospodarkę czynszową zamiast robocizny. Pogłębia się zróżnicowanie społeczne ludności. Ma to wpływ na wytworzenie się kilku typów osadniczych. Powstają osady folwarczne, kmiece, foiwarczno-kmiecc oraz szlachty zagrodowej.

•    rzędówka - rr.a rzędowo-pasmowy ukłśd pół Są dość długie o luźnym rozmieszczeniu zagród wzdłuż drogi, najczęściej tylko po jednej stronie. Pola są rozmieszczone prostopadle do drogi Pola oddzielone kanałami odwadniającymi -granice pól.

Rozwija się osadnictwo holenderskie. Tworzą się trzy typy zabudowy:

-* langhof - część mieszkalna i gospodarcza pod jednym dachem. Umiejscowienie najczęściej wzdłuż koryta rzeki w linii za chód-wschód lub północ-południe. Część mieszkalna od strony wschodniej.

-» zagroda fryzyjska - dom zawieraiący pod wspólnym dachem wszystkie budynki stykające się ze sobą pod różnymi kątami. Z przodu mała przybudówka. Za nią był dom mieszkalny, potem obora i stajnia oraz stodoła na samym końcu. Między stodołą a stajnią było pomieszczenie przeznaczone na paszę.

-» 23groda polska - wszystkie budynki sytuowane oddzielnie, najczęściej na planie czworoboku [Mazowsze}

•    szeregówka - regularne wsie ulicowe, z trójniwowym układem pól [Podlasie,

Białostocczyzna]. Szeregówkę można nazwać zespołem ulicówek ułożonych wzdłuż głównej drogi.

•    przysiółki - powstawały w wyniku powiększania się licrjjy ludności wsi macierzyste!- Oolor^wano nowych podziałów gruntów tej wii. tworsjc osadnictwo przysiółków*. Powstawały na tersnach icśoych, podmokłych

lub piaszczystych.

5. wsie z okresu kapitalizmu fXtX-połową XX w.1 Po likwidacji gospodarki trójpolowej powstał chaotyczny układ własnościowy. Zniesiono pańszczyznę, uwłaszczono chłopów. Powstało wiele nowych wsi i folwarków.

9