scan0060 2

58

6.3.2. Sterylizacja radiacyjna

Sterylizację powierzchni roboczych przeprowadza się za pomocą lamp ultrafioletowych. Radiacyjna sterylizacja mediów hodowlanych polega na wykorzystaniu radioizotopów kobaltu — 60, cezu - 137, promieniowania gamma, strumienia elektronów z akceleratora lub promieniowania rentgenowskiego.

Komórki wegetatywne są mniej odporne na promieniowanie jonizujące niż spory. Spotykane są mikroorganizmy wykazujące dużą odporność, wśród nich znajdują się spory Clostridium botulinum. Wirusy wykazują odporność na promieniowanie porównywalną ze sporami bakterii, a czasami nawet większą.

6.3.3. Sterylizacja chemiczna

Sterylizację chemiczną stosuje się do jałowienia urządzeń i pomieszczeń. Stosowane są różnego typu związki chemiczne.

Z substancji gazowych stosowane są: tlenek etylenu, tlenek propylenu, pary aldehydu mrówkowego, ozon. Tlenek etylenu jest efektywnym środkiem sterylizującym, wykazuje jednak wysoką toksyczność oraz tworzy mieszaniny wybuchowe z powietrzem, co znacznie ogranicza jego zastosowania. Aldehyd mrówkowy ma mniejszą skuteczność, wykazuje słabą penetrację, ma ponadto nieprzyjemny zapach i stosowany jest jedynie w specjalnych okolicznościach. Ozon jest powszechnie stosowany do dezynfekcji wody. Może być również stosowany jako środek do dezynfekcji pomieszczeń i kabin mikrobiologicznych. Wykazuje on wiele zalet w stosunku do innych środków gazowych: stosunkowo łatwo ulega rozkładowi i nie tworzy toksycznych produktów. Gazowe czynniki sterylizujące stosowane są do dezynfekcji instalacji, tzn. zbiorników, rurociągów, filtrów itp.

Często stosowanymi ciekłymi środkami sterylizującymi są: pochodne fenolowe, wodne roztwory aldehydu mrówkowego, chloraminy, chloroheksyny, P-propionolakton oraz czwartorzędowe związki amoniowe.

Nadtlenek wodoru znajduje coraz szersze zastosowania w przemyśle spożywczym. Jako aktywny czynnik utleniający działa zabójczo zarówno na formy wegetatywne bakterii, jak i formy spoczynkowe. Ważną zaletą jest powstawanie nietoksycznych produktów rozkładu: wody i tlenu. Wodne roztwory nadtlenku wodoru o stężeniu 10-25% stosowane są do sterylizacji mleka oraz aparatów mleczarskich.

6.3.4. Sterylizacja przez filtrację

Filtracja jest specyficzną techniką sterylizacji, polegającą na usunięciu z medium (cieczy lub gazu) znajdujących się w nim drobnoustrojów, a nic na ich zabijaniu. Materiały filtracyjne muszą być sterylizowane przed ich zastosowaniem do jałowienia.

Filtracja objętościowa przeprowadzana jest za pomocą filtrów włókninowych. W wyniku złożonych mechanizmów osadzania (bezpośrednie zaczepianie, osadzanie bezwładnościowe, osadzanie dyfuzyjne) cząsteczki zatrzymywane są wewnątrz materiału filtracyjnego. Włókniny wykazują wysoką skuteczność i niskie opory przepływu. Stosowane są powszechnie do jałowienia powietrza.

Filtracja membranowa przeprowadzana jest za pomocą przegród o porach mniejszych od rozmiarów zatrzymywanych cząstek. Stosowane są membrany wykonane z różnych materiałów: pochodnych celulozy, spieków ceramicznych, tworzyw sztucznych.

Literatura uzupełniająca

1.    J.E. Bailcy. D.F. Ollis: Biochcmical Enginccring Fundamcntals. McGraw-Hill. New York 1977.

2.    C.A. Kcnl. M.K. Dawson. D.C. Hcartc. D.J. Wcale: Sterilizalion; w Fcrmentation, A Praclical Approach, B. McNeil, L.M. HArvcy (eds), IRL Press, Oxford 1990, 173-203.

3.    L.B. Qucsncl: Sterilizalion and Sterility; w Basic Biotechnology, J. Bu'Lock. B. Kristiansen (cds), Academic Press, London 1987, 197-215.

4.    K.H. Wallhausser: Sterilizalion; w Biotechnology, II.-J. Rchm. G. Reed (cds). VCH, Wcinhcim 1985, vol. 2. 699-724.